Агляд парушэнняў моўных правоў у Беларусі за перыяд з 1 ліпеня па 1 верасня 2022 года

Агляд падрыхтаваны асацыяцыяй «Міжнародны саюз беларускіх пісьменнікаў»

26 верасня Еўрапейскі Саюз адзначае як дзень моваў дзеля іх захавання і развіцця, бо магчымасць размаўляць на сваёй мове і выкарыстоўваць яе для выражэння сваёй ідэнтычнасці з’яўляецца базавым правам чалавека. Згодна з данымі ААН, з 7000 моваў, на якіх размаўляюць у свеце, 40% могуць знікнуць ужо да канца гэтага стагоддзя. У скарачэнні моўнай разнастайнасці вінаватыя палітычныя пераследы, адсутнасць мераў па захаванні і глабалізацыя.

У Атласе моваў свету беларускую мову адзначылі як уразлівую/аслабленую — гэта першая з чатырох прыступак на шляху да вымірання мовы. Беларуская моўная сітуацыя з’яўляецца ўнікальнай тым, што Беларусь — бадай, адзіная монаэтнічная дзяржава ў свеце (беларусы складаюць блізу 80% насельніцтва), дзе ўжыванне роднай мовы пераследуецца, нягледзячы на тое, што беларуская мова з’яўляецца дзяржаўнай нароўні з рускай. Аднак роўнасць гэтая так і застаецца толькі на паперы. На практыцы ж працягваюцца парушэнні дэклараванай роўнасці моваў і дыскрымінацыя найперш з боку дзяржаўных структураў і ўстановаў па моўнай прыкмеце.

Ніжэй адмыслова да Дня еўрапейскіх моў мы публікуем абноўлены агляд парушэнняў моўных правоў у Беларусі за 2 месяцы — ліпень і жнівень — 2022 года. Ранейшы агляд знаходзіцца тут.

13 ліпеня 2022 у рамках судовага пасяджэння ў судзе Маскоўскага раёна г.  Мінска па разглядзе крымінальнай справы па арт. 342 Крымінальнага кодэксу Рэспублікі Беларусь («Арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак, альбо актыўны ўдзел у іх») з апошняга слова Змітра Дашкевіча (асуджаны па арт. 342 КК на 1 г. і 6 м. пазбаўлення волі ў калоніі ва ўмовах агульнага рэжыму, прызнаны палітвязнем 14.04.2022) стала вядома, што пры затрыманні сілавікі яго білі і прымушалі гаварыць па-руску: «Что говорит этот человек? Пусть говорит нормально. Пусть нормально разговаривает».

1 жніўня 2022 г. на сайце баскетбольнага клуба «Цмокі-Мінск» з’явілася інфармацыя аб яго перайменаванні. Замест легендарнай беларускай назвы «Цмокі-Мінск» клуб пачаў называцца проста «Минск», прычым па-руску. Нагадаем, што назву «Цмокі-Мінск» клуб меў з 2012 года, а сама назва прыйшла з беларускай міфалогіі.

2 жніўня 2022 г. беларускага краязнаўцу, журналіста і экскурсавода Ігара Хмару пасля экскурсіі па Мінску затрымалі за тое, што ён размаўляў па-беларуску. Па якім артыкуле яму прысудзілі пакаранне, невядома. Ад сукамерніка, які адбываў арышт з Ігарам у ІЧУ Мінска, стала вядома, што гэта не адзінкавы выпадак — акрамя Ігара, там таксама былі людзі, якіх затрымлівалі з-за ўжывання беларускай мовы на вуліцы.

У жніўні 2022 г. (4, 12 і 19) юрыст і праваабаронца Ігар Случак на свае запыты атрымаў ад трох вытворцаў прадуктаў харчавання: СТАА «Данон Шклоў», ПП «Дарыда», ТАА «МарсСЕАБ» лісты аб адмове ад маркіроўкі сваёй прадукцыі па-беларуску. Усе тры кампаніі спынілі з ім ліставанне.

З інтэрв’ю аднаму з незалежных беларускіх выданняў стала вядома, што пасол Францыі ў Рэспубліцы Беларусь падчас яго працы ў Мінску ў 2021– 2022 г. у адказ на словы «вітаю» і «да пабачэння» ад беларускіх міліцыянераў-ахоўнікаў чуў толькі «здравствуйте» і «до свидания» па-руску.

Моўная дыскрымінацыя ў Беларусі закранула не толькі беларускую мову, але і мовы нацыянальных меншасцяў тых краін, якія асудзілі і занялі прынцыповую пазіцыю адносна падаўлення правоў чалавека ў Беларусі — Літвы і Польшчы.

У жніўні ўлады закрылі адзіную літоўскую школу ў Беларусі, якая фінансавалася ўрадам Літвы — у в. Пеляса Гродзенскай вобласці. Прычынай закрыцця быў нібыта шэраг парушэнняў: не забяспечана належная эвакуацыя дзяцей і педагогаў з памяшканняў школы ў выпадку надзвычайнай сітуацыі, не забяспечана належная супрацьдымная абарона ад распаўсюджання агню. Да таго ж склады перапрафіляваны пад навучальныя класы і майстэрні. У школе, якая працавала з 1992 года, навучаліся 114 вучняў, працавалі 24 настаўнікі, 10 з якіх грамадзяне Літвы.

Да гэтага стала вядома, што ў польскіх школах у Ваўкавыску і Гродна з 2022/2023 навучальнага года па распараджэнні ўладаў мову выкладання змянілі з польскай на рускую.

На пачатку жніўня ў Гродне актывістка прарасійскіх поглядаў Вольга Бондарава распачала кампанію супраць дублявання гарадскіх назваў беларускай лацінкай.

А ў канцы жніўня стала вядома, што яшчэ адна актывістка Юлія Дударэнка распаўсюджвала па праўладных і прарасейскіх тэлеграм-каналах заклікі збіраць подпісы ў падтрымку забароны беларускай лацінкі, якой дублююцца геаграфічныя назвы ў Беларусі.

Прарасейскія актывісткі патрабуюць, каб геаграфічныя аб’екты ў Беларусі называліся выключна па-руску. Падкрэслім, што беларускія назвы геаграфічных аб’ектаў дублююцца лацінскімі літарамі згодна з Інструкцыяй па транслітарацыі геаграфічных назваў Рэспублікі Беларусь літарамі лацінскага алфавіту, якая была зацверджана пастановай Дзяржаўнага камітэта па зямельных рэсурсах, геадэзіі і картаграфіі яшчэ ў 2000 г. як прававы акт. Яе прынялі як агульнаабавязковую на дзяржаўным узроўні.

Агляд падрыхтаваны паводле адкрытых крыніцаў, інфармацыя пра якія можа быць прадстаўлена па запыце.

Публікуецца паводле Беларускага ПЭНу