Amnesty International: «Развязаная Расіяй вайна стала ўрокам для праваабарончай сістэмы Еўропы»

На фота: Аньес Каламар, кіраўніца "Міжнароднай амністыі"

Кіраўніца праваабарончай арганізацыі «Міжнародная амністыя» Аньес Каламар ў сваім артыкуле разважае пра выклік, які Расія няспыннымі парушэннямі правоў чалавека кідае выклік усёй сістэме абароны правоў чалавека ў Еўропе – і пра тое, якія ўрокі павінна атрымаць Рада Еўропы.

"Змрочны цень навіc над Чырвонай плошчай, калі Расія адзначала Дзень Перамогі ваенным парадам з дэманстрацыяй ваеннай тэхнікі. Гэты цень расійскага ўварвання ва Украіну распасціраецца далёка за межы расійскай і ўкраінскай межаў. Прычына яго ўзнікнення – не толькі ваенныя злачынствы і разбураныя жыцці мноства мірных жыхароў, але выклік, які Расія сваімі пастаяннымі замахамі на правы чалавека кідае ўсёй сістэме абароны правоў чалавека ў Еўропе. Разам з тым з сітуацыі можна атрымаць шэраг важных урокаў.

 Пасля расійскага ўварвання ва Украіну 16 сакавіка Рада Еўропы выключыла са сваіх сябраў Расію, а з 16 верасня Расія перастане быць удзельніцай Еўрапейскай канвенцыі па правах чалавека. Таму Еўрапейскі суд па правах чалавека (ЕСПЧ) спыніць разгляд скаргаў з Расіі на падзеі, якія адбудуцца пасля гэтай даты. Гэта мае вялікае значэнне не толькі для будучыні Расіі, але і для перспектыў супрацоўніцтва з яе суседзямі. Безумоўна, пастановы ЕСПЧ могуць стаць тымі кірункамі, па якіх пойдзе аднаўленне правапарадку ў Расіі і яе дачыненняў з суседзямі.

Дачыненні з Расіяй былі няпростымі

Складанасці ва ўзаемінах Расіі з ЕСПЧ былі заўсёды. Неўзабаве пасля свайго ўступлення ў Раду Еўропы Расея пачала кровапралітную другую вайну ў Чачні. ЕСПЧ вынес сотні пастаноў супраць Расіі за парушэнні падчас той вайны, але толькі некаторыя з іх былі выкананы, бо многія з іх датычыліся сілавых структур, якія ператварыліся ў апору цяперашняга рэжыму.

На працягу апошніх 10 гадоў расейскія ўлады ўсё мацней педаліравалі тэмы сексізму і гамафобіі на падставе абароны «традыцыйных каштоўнасцяў». У сувязі з гэтым яны пратэставалі супраць пастановы ЕСПЧ, у якой гаварылася, што гендэрныя стэрэатыпы не могуць служыць апраўданнем для рознага парадку давання адпачынку для догляу дзяцей мужчынам і жанчынам ва ўзброеных сілах. Яшчэ больш моцнае іх раздражненне выклікала пастанова ЕСПЧ аб тым, што гей-парады годнасці нельга забараняць і што законы аб забароне "прапаганды гомасэксуалізму" парушаюць Еўрапейскую канвенцыю. Яны актыўна супраціўляліся рэалізацыі гэтых пастаноў і, магчыма, тым самым падалі прыклад дыскрымінацыі ЛГБТІ іншым краінам (напрыклад, Азербайджану, Вугоршчыне, Турцыі).

Палітычныя пераследы крытыкаў – яшчэ адна «чырвоная рыса», якую даўно пераступіла Расея. У найбольш абуральных выпадках метады, якія ўжываліся Крамлём для барацьбы з палітычнай апазіцыяй, моцна абмяжоўвалі дзейнасць удзельнікаў апазіцыйнага руху, а іншы раз і ставілі пад пагрозу іх жыццё. Калі паглядзець на судовую практыку ЕСПЧ, там можна ўбачыць імёны ўсіх галоўных апазіцыйных дзеячоў.

Упартасць, з якой Расія адмаўлялася выконваць гэтыя пастановы, магла натхніць і іншыя краіны, такія як Турцыя, дзе таксама адпраўляюць крытыкаў за краты, каб прымусіць іх маўчаць. Зусім нядаўна Турцыя, насуперак меркаванню Рады Еўропы і ЕСПЧ, прысудзіла лідэра грамадзянскай супольнасці Асману Кавалу да пажыццёвага зняволення.

Важную групу спраў, якія ўжо на працягу некалькіх гадоў чакаюць разгляду, складаюць скаргі НКА на так званы закон 2012 года "аб замежных агентах". З гэтага закона, які накладвае адвольныя абмежаванні і мае на ўвазе, што такія НКА – шпіёны і здраднікі, пачаліся вельмі цяжкія часы для ўсёй расійскай грамадзянскай супольнасці. ЕСПЧ павінен, нарэшце, вынесці пастанову па гэтых справах, а Радзе Еўропы трэба перастаць безуважна глядзець на тое, як аналагічныя законы прымаюцца ў іншых дзяржавах для затыкання рота няўрадавым арганізацыям.

У 2015 годзе Канстытуцыйны Суд РФ прыняў рашэнне, што пастановы ЕСПЧ могуць выконвацца толькі ў тым выпадку, калі яны не супярэчаць расійскай Канстытуцыі, і такім чынам дазволіў Расіі аб'яўляць некаторыя з іх "нявыканальнымі". Кінуты такім чынам выклік прававой сістэме быў сустрэты не больш чым мяккай крытыкай, што, несумненна, стымулявала іншыя краіны аналагічным чынам разбураць еўрапейскую нарматыўна-прававую базу ў сферы правоў чалавека.

Нягледзячы на ​​змрочны фон, на якім разгортваюцца бягучыя падзеі, нам усё роўна неабходна думаць пра тое, як постпуцінскае пакаленне будзе імкнуцца перабудаваць Расію такім чынам, каб у ёй выконваліся правы чалавека і каб яна зноў магла стаць сябрам Рады Еўропы. Гэтай Расіі давядзецца разбірацца з мінулымі і бягучымі парушэннямі ўнутры краіны, а таксама наладжваць новыя адносіны са сваімі суседзямі.

ЕСПЧ павінен як мага хутчэй разгледзець справы, звязаныя як з уварваннем ва Украіну, так і з адносінамі з іншымі суседнімі краінамі. Апошнія, як правіла, маюць дачыненне да спробаў Расіі ўзяць пад сваё кіраванне так званыя «непадкантрольныя тэрыторыі»: Прыднястроўе (Малдавія), Абхазію і Паўднёвую Асецію (Грузія), Крым, Данбас і іншыя часткі Украіны.

Расея ўносіла вялікі ўнёсак у агульны бюджэт Рады Еўропы. Неабходна, каб астатнія дзяржавы-члены папоўнілі і які ўтварыўся пралом. Рада Еўропы таксама павінна шукаць шляхі, каб рознымі спосабамі падтрымліваць далейшую дзейнасць расійскай грамадзянскай супольнасці: напрыклад, трэба забяспечыць магчымасць атрымліваць абарону ў дзяржавах-сябрах людзям, якім пагражае турма за іх праваабарончую працу.

Найважнейшы ўрок на будучыню, які павінна вынесці для сябе Рада Еўропы, заключаецца ў тым, што нельга мірыцца са сцісканнем прасторы для грамадзянскай супольнасці. За выключэннем Расіі павінны быць зробленыя рашучыя крокі ў барацьбе з палітычнымі рэпрэсіямі і іншымі формамі падаўлення іншадумства ў дзяржавах-сябрах. Напрыклад, на працягу многіх гадоў Турцыя і Азербайджан, а таксама Венгрыя і Польшча абуральна душаць крытычныя выказванні. Неабходна, каб у прыярытэтным парадку былі выкананыя пастановы, якія датычаць асноўных свабод для грамадзянскай супольнасці і журналістаў.

І нарэшце, зараз робяцца пэўныя крокі да склікання вялікага саміту, каб выпрацаваць план далейшых дзеянняў пасля выключэння Расіі. Перш чым такі саміт адбудзецца, неабходна постфактум вывучыць, якія менавіта «чырвоныя рысы» Расея перасекла за ўсе гэтыя гады да пачатку сваёй нядаўняй агрэсіўнай вайны. Падобнае даследаванне дазволіць вывіць, якія "чырвоныя рысы" перасеклі і іншыя дзяржавы-члены, і калектыўна дамовіцца аб больш эфектыўным захаванні правоў чалавека ў далейшым. Калі Расія завершыць гэты цёмны раздзел у сваёй гісторыі, Рада Еўропы павінна быць гатовая вітаць яе на шляху да справядлівасці і правоў чалавека.

«Расійская агрэсія - гэта выклік нам усім. У якім свеце мы жадаем жыць? У свеце, пабудаваным на запалохванні, аўтарытарызме, жорсткасці зброі, якая ўжываецца зусім беззаконна?»

Генеральны сакратар Amnesty International Аньес Каламар

Арыгінал артыкулу на сайце "Міжнароднай амністыі"