Дзярждэп ЗША: цягам года ў Беларусі не адбылося значных зменаў у галіне правоў чалавека

Дзярждэпартамэнт ЗША выпусціў даклад аб правах чалавека ў Беларусі за 2024 год.

Змест дакладу на беларускай мове публікуе сайт "Вясны":

Штогадовыя даклады аб практыцы захавання правоў чалавека ў краінах — Даклад аб правах чалавека — ахопліваюць стан спраў з міжнародна прызнанымі правамі чалавека і правамі працоўных. Дзяржаўны дэпартамент ЗША прадстаўляе даклады па ўсіх краінах, якія атрымліваюць дапамогу, і ўсім дзяржавам —  членам Арганізацыі Аб'яднаных Нацый у Кангрэс ЗША ў адпаведнасці з Законам аб знешняй дапамозе 1961 года і Законам аб гандлі 1974 года.

Да ліку значных праблем у галіне правоў чалавека ў Беларусі адносяцца дакладныя паведамленні аб:

• катаваннях або жорсткім, бесчалавечным або зневажальным годнасць абыходжанні або пакаранні;

• недобраахвотных або прымусовых медыцынскіх або псіхалагічных практыках; адвольных арыштах або затрыманнях;

• транснацыянальных рэпрэсіях у дачыненні да асоб, якія знаходзяцца ў іншай краіне;

• свядомым супрацоўніцтве з іншай краінай у мэтах ажыццяўлення актаў транснацыянальных рэпрэсій;

• сур'ёзных парушэньнях падчас канфлікту, зьвязаных з саўдзелам Беларусі ў вайне Расеі супраць Украіны;

• сур'ёзных абмежаванняў свабоды слова і свабоды СМІ, уключаючы гвалт або пагрозы гвалту ў дачыненні да журналістаў, неабгрунтаваныя арышты або пераследу журналістаў, цэнзуру і сур'ёзныя абмежаванні ў Інтэрнэце;

• гандлю людзьмі, уключаючы прымусовую працу;

• забароны незалежных прафсаюзаў і сістэматычных абмежаванняў свабоды асацыяцый работнікаў;

• гвалту або пагроз у дачыненні да працоўных актывістаў або членаў прафсаюзаў.

"Урад не зрабіў дакладных крокаў або дзеянняў для выяўлення і пакарання службовых асоб, вінаватых у парушэннях правоў чалавека", – сказана ў дакладзе Дзярждэпу ЗША.

Свабода прэсы

Людзі не маглі публічна крытыкаваць дзяржаўных чыноўнікаў ці ўрад, абмяркоўваць палітыку ці пытанні, якія прадстаўляюць грамадскі інтарэс, не асцерагаючыся рэпрэсій. За выступы супраць уладаў, у тым ліку Лукашэнкі, людзей арыштоўвалі і прысуджалі да турэмнага зняволення.

Улады забаранілі вывешваць некаторыя гістарычныя сцягі і сімвалы, уключаючы гістарычны бел-чырвона-бела сцяг, прыняты дэмакратычным рухам, і вывешваць плакаты з паведамленнямі, якія былі палічаныя пагрозлівымі ўраду або "грамадскаму парадку". Хоць украінскі сцяг не быў забаронены, асобы, якія дэманструюць яго, часта падвяргаліся рэпрэсіям. Улады тлумачылі дэманстрацыю ўкраінскага сцяга падтрымкай Украіны ў вайне, у якой улады падтрымлівалі Расею.

Ціск

Улады рэгулярна пераследвалі і затрымлівалі мясцовых журналістаў. Па дадзеных незалежнай Беларускай асацыяцыі журналістаў, з 2020 года больш за 400 журналістаў пакінулі краіну з-за рэпрэсій. Сілавікі выстаўлялі супраць іх ілжывыя абвінавачванні і прысуджалі да турэмнага зняволення за тое, што яны выконвалі сваю працу.

Улады пераследвалі асоб, абвінавачаных у падпісцы на Telegram-каналы і іншыя акаўнты ў сацыяльных сетках, якія вялі незалежныя СМІ або распаўсюджвалі інфармацыю, якая супярэчыць рэжыму. Урад карала выданні і асобных асоб, якія публікавалі навіны, якія супярэчаць урадавым устаноўкам.

Правы працоўных

Хоць закон намінальна прадугледжваў правы работнікаў, за выключэннем супрацоўнікаў органаў дзяржаўнай бяспекі і вайскоўцаў, на стварэнне незалежных прафсаюзаў і ўступленне ў іх, а таксама на правядзенне забастовак, ён накладваў сур'ёзныя абмежаванні на ажыццяўленне гэтых правоў. Па словах прафсаюзных актывістаў, работнікі, якія сцвярджалі, што іх звольнілі за прафсаюзную дзейнасць, не мелі выразнага права на аднаўленне на пасадзе або на аспрэчванне звальнення ў судзе.

У 2022 годзе ўрад закрыў усе дзеючыя ў краіне незалежныя прафсаюзы, якія да гэтага аб'ядноўвалі каля 10 000 работнікаў. Работнікі сутыкаліся з палітычна матываваным ціскам, у тым ліку за спробу рэалізаваць свабоду слова, сходаў і аб'яднанняў або выказаць свае палітычныя погляды.

Дзяржаўныя служачыя, якія складаюць каля 70 адсоткаў працоўнай сілы, маглі заключаць кантракты на тэрмін да пяці гадоў, але большасць кантрактаў міналі праз год. НДА сцвярджалі, што такая практыка дае ўраду праз дзяржаўных працадаўцаў магчымасць звальняць дзяржаўных служачых, адмаўляючыся падаўжаць іх кантракты.

Доўгае ўтрыманне пад вартай без прад'яўлення абвінавачванняў

Па законе міліцыя павінна была запытваць дазвол пракурора на затрыманне чалавека больш чым на тры гадзіны. Аднак людзі рэгулярна затрымліваліся без судовага дазволу на тэрмін, які перавышае гэты ліміт. Затрыманыя мелі права звярнуцца ў суд са скаргай на законнасць свайго затрымання, аднак улады ўвесь час душылі, ігнаравалі і адхілялі такія звароты.

Апеляцыі аб аспрэчванні затрыманняў рэгулярна адхіляліся. Асобы, падазраваныя ў дзяржаўнай здрадзе, змове, шпіянажы або іншых дзеяннях, накіраваных на захоп дзяржаўнай улады, маглі ўтрымлівацца пад вартай на працягу 10 дзён. Улады часта трымалі затрыманых, арыштаваных па справах, якія, па агульным меркаванні, былі палітычна матываванымі, даўжэй 72 гадзін. Калі на працягу першых 72 гадзін пасля затрымання ўлады вызначалі, што чалавек з'яўляецца падазраваным, ён мог утрымлівацца пад вартай да 20 дзён без прад'яўлення афіцыйных абвінавачванняў і да 18 месяцаў пасля прад'яўлення абвінавачванняў. Аднак у некаторых выпадках улады ўтрымлівалі людзей пад вартай даўжэй 18 месяцаў.

На думку назіральнікаў, улады выкарыстоўвалі працэс дасудовага ўтрымання пад вартай, каб трымаць палітычных зняволеных у стане псіхалагічнай і эмацыйнай нявызначанасці.

Катаванні і жорсткае, бесчалавечнае або прыніжаючае годнасць абыходжанне або пакаранне

Закон забараняе падобную практыку. Тым не менш Камітэт дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь (КДБ), АМАП і іншыя сілы бяспекі, часта без пасведчанняў асобы, у вулічнай вопратцы і масках, рэгулярна ўжывалі празмерную сілу без разбору ў дачыненні да затрыманых, мірных дэманстрантаў, прадстаўнікоў незалежных СМІ і простых грамадзян. Беспакаранасць за злоўжыванні застаецца сур'ёзнай праблемай у сілавых структурах.

Па стане на канец года не было ніякіх прыкмет таго, што ўлады правялі расследаванне або маюць намер прыняць якія-небудзь меры ў дачыненні да афіцэраў, якія маюць дачыненне да шырокамаштабных парушэнняў правоў чалавека пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года.

Выпадкі транснацыянальных рэпрэсій

Улады ажыццяўлялі транснацыянальныя рэпрэсіі з мэтай запалохвання або рэпрэсій у дачыненні да асоб, якія знаходзяцца за межамі краіны, уключаючы тых, хто  знаходзіцца ў выгнанні лідэраў дэмакратычных рухаў, актывістаў грамадзянскай супольнасці, праваабаронцаў, прафсаюзных дзеячаў, адвакатаў, студэнтаў, журналістаў і іншых асоб, якія ратуюцца ад рэпрэсій у краіне. У прыватнасці, рэжым пачаў палітычна матываваныя расследаванні супраць актывістаў прадэмакратычнага руху і членаў дэмакратычнага руху ў выгнанні, а таксама супраць членаў сем'яў выгнаннікаў у краіне; праводзіў палітычна матываваныя завочныя судовыя працэсы; рэгулярна злоўжываў паведамленнямі Інтэрпола; і часта пераследваў выгнаннікаў і членаў іх сем'яў, якія ўсё яшчэ знаходзяцца ў краіне, падвяргаючы іх сачэнні і пагражаючы ім гвалтам.

Публікуецца паводле сайту "Вясны"