«Дзейнасць майго падабароннага адпавядала стандартам праваабарончай дзейнасці», — адвакатка Алеся Бяляцкага

У судзе Ленінскага раёна Мінска ўжо больш за месяц ідзе судовае разбіральніцтва па крымінальнай справе супраць старшыні "Вясны" і Нобелеўскага лаўрэата Алеся Бяляцкага, яго намесніка і віцэ-прэзідэнта FIDH Валянціна Стэфановіча, каардынатара кампаніі "Праваабаронцы за свабодныя выбары" Уладзіміра Лабковіча і праваабаронцы Дзмітрыя Салаўёва (у парадку спецыяльнай вытворчасці). За месяц на працэсе дапыталі сведак, даследавалі ўсе 284 тамы крымінальнай справы, дапыталі праваабаронцаў, прайшлі судовыя спрэчкі. Пракурор Аляксандр Кароль запрасіў тэрміны для праваабаронцаў "Вясны": ад 9 да 12 гадоў калоніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму. Адвакаты просяць апраўдаць вясноўцаў. Толькі прызначаная следствам адваката Салаўёва папрасіла суд вынесці "справядлівы прысуд". Чакаецца, што суддзя Марына Запаснік вынесе рашэнне ў пачатку сакавіка.

"Вясна" публікуе вытрымкі адвакацкай прамовы ў судовых спрэчках абаронцы Алеся Бяляцкага Наталлі Івановай. 

Алесь Бяляцкі і адвакатка Наталля Іванова

Нагадаем, пракурор Аляксандр Кароль прапанаваў суду прызначыць старшыні Праваабарончага цэнтра "Вясна" і лаўрэату Нобелеўскай прэміі міру Алесю Бяляцкаму 12 гадоў калоніі ва ўмовах узмоцненага рэжыму і штраф у пяць тысяч базавых велічыняў. Адвакатка праваабаронцы ў судзе настойвае, што яго віна па ч.4 арт. 228 ("кантрабанда арганізаванай групай") і ч. 2 арт. 342 ("фінансаванне групавых дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак") Крымінальнага кодэкса не даказаная прадстаўленымі на працэсе доказамі. Наталля Іванова просіць суд апраўдаць праваабаронцу, так як у яго дзеяннях адсутнічае склад інкрымінаваных яму злачынстваў.

"Заўсёды складана аналізаваць у двух выпадках: у першым выпадку, калі бок апанента, у дадзеным выпадку, бок абвінавачвання паўнаважка пацверджаны прадстаўленымі доказамі і другі выпадак — калі ён наогул нічым не пацверджаны. Пры чым у другім выпадку нават складаней, бо няма чаго аналізаваць і можна збіцца на нейкія галаслоўныя сцвярджэнні як у апанента. Таму я прывяду пэўныя довады, каб пераканаць Высокі суд у безгрунтоўнасці пазіцыі дзяржаўнага абвінаваўцы і прад'яўленага абвінавачвання".

"У матэрыялах справы наогул адсутнічаюць доказы стварэння Бяляцкім арганізаванай групы і кіраўніцтва ёю"

Абарона Алеся Бяляцкага настойвае на тым, што ў яго дзеяннях няма складу злачынства, прадугледжанага ч. 4 арт. 228 Крымінальнага кодэкса — "кантрабанда арганізаванай групай".

"У судовым пасяджэнні Бяляцкі віну ў здзяйсненні злачынства не прызнаў і паказаў, што ніколі не даваў нікому ўказанняў аб перамяшчэнні ў забароненым памеры праз мытную мяжу ЕАЭС наяўных грашовых сродкаў, адмаўляў факт стварэння і кіраўніцтва арганізаванай групай. Сапраўды, для патрэб арганізацыі Pavasaris з моманту яе рэгістрацыі ёй пералічваліся грашовыя сродкі, пры гэтым на тэрыторыі Беларусі працавалі грамадскія прыёмныя Праваабарончага цэнтру "Вясна". Некаторыя грамадскія прыёмныя, некаторыя супрацоўнікі цэнтру маглі прыцягвацца да працы з яе аплатай шляхам пералічэння безнаяўных плацяжоў, некаторыя маглі атрымліваць грашовыя сродкі асабіста на тэрыторыі Літоўскай Рэспублікі. На тэрыторыю РБ наяўныя грашовыя сродкі ў мэтах аплаты працы не перавозіліся. Асабіста ён грашовыя сродкі не абналічваў і не перадаваў для перамяшчэння на тэрыторыю РБ спосабам, які забяспечвае ўтойванне ад мытнага кантролю. Паказанні Бяляцкага аб невінаватасці ў судовым пасяджэнні бокам абвінавачвання абвергнутыя не былі, а наадварот — пацвярджаюцца паказаннямі Стэфановіча, Лабковіча і Салаўёва, якія заўсёды паслядоўна адмаўлялі факт здзяйснення інкрымінаванага дзеяння, а таксама не прызналі ні факт стварэння імі арганізаванай групы, ні факт кіраўніцтва гэтай групай з боку Бяляцкага.

Пры гэтым у матэрыялах справы наогул адсутнічаюць доказы стварэння Бяляцкім арганізаванай групы і кіраўніцтва ёю, дзейнасць якой была накіравана менавіта на незаконнае перамяшчэнне грашовых сродкаў праз мытную мяжу ЕАЭС. У адпаведнасці з артыкулам 2 Мытнага кодэкса ЕАЭС, перамяшчэннем тавараў праз мытную мяжу з'яўляецца ўвоз тавараў на тэрыторыю Саюза. З гэтага вынікае, што пры прад'яўленні абвінавачвання Бяляцкаму ў кантрабандзе неабходна ўстанавіць дату, час, у які падабаронны альбо іншая асоба па яго даручэнні прыбыў на пункт пропуску праз дзяржмяжу РБ, адпаведна, устанавіць месца здзяйснення злачынства, таксама, неабходна ўсталяваць прадмет злачынства, то ёсць грашовыя сродкі, у абавязковым парадку ў якой валюце і ў якім памеры. Ніякіх падобных абставінаў не ўстаноўлена ні ў ходзе папярэдняга следства, ні ў судовага. Пры фармулёўцы абвінавачвання аб перамяшчэнні грашовых сродкаў неўстаноўленымі асобамі канстатуецца факт, што следства наогул не валодае якой-небудзь інфармацыяй аб здзяйсненні злачынства ў дадзенай частцы. Далей, як вынікае з тэксту абвінавачвання, грашовыя сродкі перамяшчаліся не толькі самімі абвінавачанымі і неўстаноўленымі асобамі, але і іншымі асобамі, з дапамогай выкарыстання якіх здзяйснялася злачынства, але не падлягаюць у сілу закона крымінальнай адказнасці. Інфармацыя аб тым, хто гэтыя асобы, па якой прычыне і ў сілу якога закону не падлягаюць крымінальнай адказнасці, матэрыялы крымінальнай справы не ўтрымліваюць. У матэрыялах крымінальнай справы адсутнічаюць звесткі аб правядзенні праверкі ў дачыненні да названых асобаў. Няма ні пастановы аб адмове ва ўзбуджэнні крымінальнай справы, ні аб спыненні крымінальнага пераследу. Больш таго, матэрыялы крымінальнай справы не ўтрымліваюць і звесткі аб гэтых асобах. Пры гэтым няма ніводнага сведкі, дапытанага падчас следства, які б пацвердзіў перамяшчэнне грашовых сродкаў у Рэспубліку Беларусь для дзейнасці Праваабарончага цэнтра. На думку органаў папярэдняга расследавання, фізічныя асобы, якія перамяшчалі наяўныя грашовыя сродкі для дзейнасці Праваабарончага цэнтра праз зялёны калідор у суме не менш за 10 000 даляраў, гэта значыць перамяшчалі грашовыя сродкі, якія ім не належаць. Але па такой логіцы следства, дадзеныя асобы абавязаны былі пісьмова дэклараваць грашовыя сродкі, паколькі толькі грошы да 10 000 даляраў для асабістага карыстання не падлягаюць дэклараванню.

Па логіцы следства, грашовыя сродкі павінны былі быць атрыманы на тэрыторыі іншых дзяржаў гэтымі асобамі, якія ў сілу закона не падлягаюць адказнасці, імі акумуляваныя там, імі ж забяспечана часовае захоўванне, а пасля перамяшчэння яны павінны быць выкарыстаны для ажыццяўлення незаконнай дзейнасці ў Беларусі, але доказаў гэтага матэрыялы крымінальнай справы не ўтрымліваюць".

"Абвінавачванне аб тым, што першапачаткова ў Бяляцкага і іншых асобаў быў намер на перамяшчэнне грашовых сродкаў праз мяжу Беларусі, з'яўляецца неабгрунтаваным" 

Адвакаты па "справе Вясны"

Абаронца старшыні "Вясны" звяртае ўвагу, што матэрыялы крымінальнай справы не ўтрымліваюць ніводнага дакумента з арыгінальным подпісам каго-небудзь з абвінавачаных і Бяляцкага, у прыватнасці. Такая ж сітуацыя і па распісках. У матэрыялах крымінальнай справы не маецца ніводнага арыгінала распіскі або скрыншота арыгінала распіскі. Усе распіскі — гэта скрыншоты фатаграфій, так званыя сканы копій фатаграфій. Таксама з 89 чалавек, звесткі аб якіх пазначаны ў распісках, даследаваны ў судзе паказанні толькі 17 чалавек. Пры гэтым 10 чалавек, з якіх або наогул не пацвердзілі атрыманне грашовых сродкаў або пацвердзілі атрыманне толькі часткі грашовых сродкаў. Больш за 70 чалавек не дапытваліся наогул. Адпаведна сцвярджаць, што названыя асобы па распісках і іншых дакументах атрымлівалі на тэрыторыі Беларусі грашовыя сродкі ў такім аб'ёме — падставаў няма ніякіх. Таксама адвакатка Бяляцкага звярнула ўвагу на недаказанасць першапачатковага намеру на перамяшчэнне грашовых сродкаў праз мяжу:

"Выклікае сумнеў абвінавачванне аб наяўнасці ў Бяляцкага і іншых фігурантаў крымінальнай справы адзінага намеру на перамяшчэнне наяўных грашовых сродкаў на тэрыторыю Беларусі ў буйным памеры з мэтай фінансавання дзейнасці Праваабарончага цэнтра. Доказам адзінага намеру на перасоўванне грашовых сродкаў незаконна праз дзяржаўную мяжу з'яўляецца факт даказанасці стварэння першапачатковай структуры, накіраванай менавіта на перасоўванне грашовых сродкаў. Разам з тым, такіх доказаў крымінальная справа не ўтрымлівае. З паказанняў Бяляцкага вынікае, што грашовыя сродкі работнікам ПЦ маглі выплачвацца за праведзеную працу шляхам як безнаяўных пералічэнняў, так і аплатай наяўнымі грашовымі сродкамі на тэрыторыі Еўрасаюза. Грашовыя сродкі атрымліваліся шляхам пералічэння грантаў пад пэўную праграму. Загадзя ведаць ці будуць атрыманы грашовыя сродкі ад розных міжнародных арганізацый было немагчыма. Таму абвінавачванне аб тым, што першапачаткова ў Бяляцкага і іншых асобаў быў намер на перасоўванне пэўнай сумы грашовых сродкаў праз мяжу Беларусі ў буйным памеры, з'яўляецца неабгрунтаваным".

"Бяляцкі мае аўтарытэт, аднак на падставе гэтага нельга рабіць выснову, што ён з-за гэтага з'яўляецца кіраўніком якой-небудзь арганізаванай злачыннай групы"

Дзяржаўнае абвінавачванне па сутнасці прыраўняла Праваабарончы цэнтр "Вясна" і Pavasaris да арганізаванай злачыннай групы, аднак адвакатка гэта аспрэчвае:

"Акрамя ўсяго іншага, з'яўляецца неабгрунтаваным абвінавачванне Бяляцкага ў здзяйсненні незаконнага перамяшчэння грашовых сродкаў праз дзяржаўную мяжу Рэспублікі Беларусь у якасці арганізатара арганізаванай групы. Так, у адпаведнасці з ч. 1 арт. 18 КК злачынства прызнаецца дасканалым арганізаванай групай, калі яно здзейснена двума або больш асобамі, якія папярэдне аб'ядналіся ў кіраваную ўстойлівую групу для сумеснай злачыннай дзейнасці. Згодна з ч. 2 п. 2 пастановы Пленума Вярхоўнага суда РБ № 9 ад 25 верасня 2003 года «аб судовай практыцы па справах аб злачынствах, звязаных са стварэннем і дзейнасцю арганізаваных груп, банд і злачынных арганізацый» у адрозненне ад папярэдняй змовы з выканаўцам на здзяйсненне нейкіх злачынстваў, папярэдняя аб'яднанасць арганізаванай групы азначае здзяйсненне мэтанакіраваных дзеянняў па яе стварэнні і фарміраванні структуры, вызначэнні месца і ролі, размеркаванне функцый, а таксама ўдзельнікаў. Аб папярэдняй аб'яднанасці злачыннай групы можна судзіць, у прыватнасці, аб планаванні злачыннай дзейнасці, ўзгодненасці дзеянняў усіх удзельнікаў. У адпаведнасці з п. 3 вышэйпаказанай пастановы Пленума для прызнання злачыннай групы кіраванай, неабходна як правіла наяўнасць у яе складзе кіраўніка, які выконвае дзеянні па каардынацыі злачыннай дзейнасці дадзенай групы, кіраўніцтва яе, падтрыманне ўнутранай групавой дысцыпліны, заснаванай на падпарадкаванасці удзельнікаў групы яе кіраўніку, падмацаванай яго аўтарытэтам і да таго падобнае.

Стабільны склад удзельнікаў [асацыяцыі Pavasaris], як сцвярджае следства, гэтай арганізаванай групы заснаваны на дакументах ўстановы дадзенай арганізацыі, і не можа сведчыць аб злачыннай групе. Ніхто як з фігурантаў крымінальнай справы, так з дапытаных сведак не паказаў, што была створана арганізаваная група, мэтай якой з'яўлялася незаконнае перамяшчэнне наяўных грашовых сродкаў праз мытную мяжу ЕС.

У ходзе папярэдняга, так і судовага следства не ўстаноўлена і не пацверджана якімі-небудзь доказамі факт стварэння арганізаванай злачыннай групы і кіраўніцтва ёю. У прад'яўленым Бяляцкаму абвінавачванні сцвярджаецца, што ён кіраваў злачыннай групай, паколькі валодае аўтарытэтам. Сапраўды, Бяляцкі мае аўтарытэт, аднак на падставе гэтага нельга рабіць выснову, што ён з-за гэтага з'яўляецца кіраўніком якой-небудзь арганізаванай злачыннай групы, паколькі такая адсутнічае. Выкладзеныя ў пастанове аб прыцягненні Бяляцкага ў якасці абвінавачанага інфармацыі аб арганізаванай групе, мэтах і метадах яе дзейнасці, функцый, кіраўнікоў і ўдзельнікаў, прыкмет групы ўяўляе сабой толькі галаслоўныя сцвярджэнні, якія не пацверджаны якімі-небудзь доказамі.

Адсутнасць у матэрыялах крымінальнай справы дастатковых доказаў, якія пацвярджаюць гэтыя абставіны сведчаць аб тым, што сам факт існавання арганізаванай групы з'яўляецца не пацверджаным меркаваннем боку абвінавачання. Акрамя гэтага, у матэрыялах справы адсутнічаюць доказы, якія пацвярджаюць фактычнае выкананне ўдзельнікамі групы функцый, пералічаных у пастанове, а таксама няма належнага апісання галоўнай ролі Бяляцкага і дачы ім канкрэтных указанняў іншым абвінавачаным, якія, згодна з абвінавачваннем, з'яўляюцца ўдзельнікамі арганізаванай групы.

Пры адсутнасці паказанняў дапытаных асобаў у матэрыялах аператыўна-вышуковай дзейнасці доказы абвінавачвання Бяляцкага ў кіраўніцтве арганізаванай групы з'яўляюцца неабгрунтаванымі. Такім чынам, у пастанове аб прыцягненні Бяляцкага ў якасці абвінавачанага, падтрыманага дзяржаўным абвінаваўцам у судзе пры апісанні прыкмет арганізаванай групы прыведзеныя толькі тэарэтычныя фармулёўкі прыкмет арганізаванай групы, якая змяшчаюцца ў Пастанове Пленума Вярхоўнага суда № 9 ад 25 верасня 2003 года без прывязкі да канкрэтных доказаў, якія пацвярджалі наяўнасць кожнай прыкметы.

Усе вышэйпералічаныя довады нараджаюць толькі сумневы ў абгрунтаванасці прад'яўленага абвінавачвання, якое ў сваю чаргу ў адпаведнасці з арт. 16 КК тлумачыцца на карысць абвінавачанага. У сувязі з гэтым прашу Бяляцкага Аляксандра Віктаравіча прызнаць невінаватым у здзяйсненні злачынства, прадугледжанага ч. 4 арт. 228 КК".

"Адной з функцыі любой праваабарончай арганізацыі якраз-такі з'яўляецца аказанне рознабаковай дапамогі асобам, якія прыцягваюцца да той ці іншай адказнасці" 

Алесь Бяляцкі і адвакатка Наталля Іванова

Паводле версіі абвінавачвання па ч. 2 арт. 342 Крымінальнага кодэкса, Бяляцкі "дзейнічаючы ў складзе арганізаванай групы сумесна са Стэфановічам, Лабковічам, Салаўёвым, Сацункевіч, Стрыжаком, Лявончыкам, Вялічкіным, Судаленкам, Ласіцай, Тарасенкай і іншымі неўстаноўленымі асобамі, у якасці яе кіраўніка ў перыяд з мая 2020 па 14 ліпеня 2021 года, атрымліваючы інфармацыю са СМІ пра падрыхтоўку і сістэматычнае здзяйснянае на працягу працяглага перыяду часу на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь у сувязі з нязгодай асобных асобаў і рашэннем дзяржаўных органаў, пры падрыхтоўцы і правядзенні выбараў у Рэспубліцы Беларусь 9 жніўня 2020 года, а таксама з вынікамі іх правядзення, групавых дзеянняў, што груба парушаюць грамадскі парадак, актыўным удзеле гэтых асобаў у здзяйсненні іншых дзеянняў, злачынстваў і адміністрацыйных правапарушэнняў, усведамляючы, што здзяйсненне грамадзянамі такіх незаконных дзеянняў носіць на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь масавы характар, жадаючы надыходу грамадска небяспечных наступстваў у выніку супрацьпраўных дзеянняў гэтых асобаў з карыслівых памкненняў з адзіным намерам ажыццявіў падрыхтоўку асобаў для ўдзелу ў групавых дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак, фінансаванне і іншае матэрыяльнае забеспячэнне такой дзейнасці, якія выявіліся ў аплаце штрафаў за асобаў, прыцягнутых да адказнасці за здзяйсненне адміністрацыйных правапарушэнняў, аплаце рахункаў за харчаванне ў месцах адбывання прызначаных судамі адміністрацыйных спагнанняў у выглядзе адміністрацыйных арыштаў, даванні кансультацый і растлумачэнняў асобаў, што здзейснілі злачынствы, адміністрацыйныя правапарушэнні, а таксама складанне і аказанне дапамогі ў складанні заяў, скарг, аплаце дзяржаўнай мыты за падачу вышэйпаказаных скаргаў на пастановы судоў, аплаце іншых спадарожных вышэйпералічаных выплатах плацяжоў, падрыхтоўцы і дастаўцы вышэйпаказаных, а таксама іншых неабходных дакументаў і плацяжоў да кампетэнтных дзяржаўных органаў і арганізацый, аплаце працы адвакатаў па аказанні юрыдычнай дапамогі". Па падліках дзяржаўнага абвінавачвання праваабаронцы "сумесна ажыццявілі плацяжоў на агульную суму не менш за 175 449 рублёў 12 капеек". Аднак, як адзначае адвакатка Алеся Бяляцкага, тут таксама адсутнічае склад злачынства і тлумачыць чаму:

"Дастатковых і бясспрэчных доказаў у вінаватасці абвінавачанага ў здзяйсненні паказанага злачынства бокам абвінавачвання прад'яўлена не было. Так, з'яўляецца неабгрунтаваным выстаўленае Бяляцкаму абвінавачванне ў стварэнні арганізаванай групы ў перыяд з траўня 2020 года з пералічанымі ў абвінавачванні асобамі, з прычыны нязгоды з прыманымі дзяржаўнымі органамі пры падрыхтоўцы і правядзенні выбараў прэзідэнта, а таксама з іх вынікамі, бо вынікі выбараў зрабіліся вядомыя толькі пасля правядзення іх, а менавіта толькі пасля 9 жніўня 2020 года. Пры гэтым не пазначана, з якімі менавіта дзеяннямі па арганізацыі і правядзенні выбараў быў не згодзен Бяляцкі.

Абвінавачванне ў арганізацыі і правядзенні групавых дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, а менавіта падрыхтоўка і фінансаванне гэтых дзеянняў, з'яўляецца неабгрунтаваным згодна з наступнымі падставамі. Як паказаў Бяляцкі, ён ніякіх дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, не арганізоўваў і не фінансаваў. Таксама ніхто з фігурантаў крымінальнай справы не даў паказанняў, якія пацвярджаюць выстаўленае абвінавачванне. Пры гэтым практычна ніхто з асобаў, якім прад'яўлены абвінавачванні ў ажыццяўленні злачыннай дзейнасці ў складзе арганізаванай групы сумесна з Бяляцкім, па справе наогул не дапытаны. Маюцца на ўвазе Судаленка, Ласіца, Стрыжак і іншыя.

У матэрыялах крымінальнай справы няма паказанняў асобаў, якія пацвярджаюць здзяйсненне Бяляцкім якіх-небудзь дзеянняў, накіраваных на навучанне да ўдзелу ў пратэсных акцыях або фінансаванне падобных акцый. Ніхто з дапытаных па справе сведак не даў паказанняў пра тое, што ім было загадзя абяцана пакрыццё магчымых штрафаў і іншых выдаткаў, злучаных з удзелам у пратэсных акцыях, якія праводзяцца на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь пасля 9 жніўня 2020 года. У матэрыялах крымінальнай справы і ў абвінавачванні спісам пералічаныя асобы, якія прыцягваліся да адміністрацыйнай адказнасці за ўдзел у несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах, большасць з якіх нават не дапытаныя. Пры гэтым ніякіх звестак пра тое, што гэтыя асобы былі схіленыя да ўдзелу ў такіх масавых мерапрыемствах, або пра тое, што гэтым асобам загадзя было абяцана пакрыццё ўсіх магчымых выдаткаў (штрафы, аплата юрыдычнай дапамогі адвакатаў і іншыя) асабіста Бяляцкім або іншымі асобамі Праваабарончага цэнтра "Вясна", няма. У адзінкавых выпадках кампенсаванне выдаткаў сваякоў або саміх асобаў, прыцягнутых да адміністрацыйнай адказнасці за ўдзел у несанкцыянаваных масавых мерапрыемствах, пасля іх звароту па дапамогу ў Праваабарончы цэнтр "Вясна" не з'яўляецца доказам фінансавання, арганізацыі незаконнай пратэснай дзейнасці з боку Бяляцкага.

Пры гэтым у матэрыялах крымінальнай справы няма наогул ніводнага доказу, што існавала нейкая арганізаваная група пад кіраўніцтвам Бяляцкага, якая была створана і ажыццяўляла дзейнасць па арганізацыі і фінансаванню пратэстаў. Няма звестак ні пра аднаго выканаўцу гэтай нібы дзейнай арганізаванай групы, якога б навучылі і схілілі да ўдзелу ў групавых дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак. Фактычна Бяляцкаму паставілі ў віну аказанне матэрыяльнай і нематэрыяльнай дапамогі людзям, якія прыцягваліся да адміністрацыйнай ці крымінальнай адказнасці. Пры гэтым варта адзначыць, што адной з функцыі любой праваабарончай арганізацыі акурат з'яўляецца аказанне рознабаковай дапамогі асобам, якія прыцягваюцца да той ці іншай адказнасці. Гэтая дапамога падобнымі арганізацыямі заўсёды аказваецца ў межах мірнай праваабарончай дзейнасці. І ніколі ніводная з праваабарончых арганізацый не мае тыя мэты, якія пастаўленыя ў віну Бяляцкаму. У доказ гэтаму паказаныя ў другім абвінавачванні мэты і матывы не пацвярджаюцца аб'ектыўнымі звесткамі, доказамі па крымінальнай справе. Значыць, такое апісанне мэтаў і матываў з'яўляецца цалкам суб'ектыўным сцвярджэннем аўтара абвінавачвання, у якім падмяняюцца сапраўдныя матывы дзеянняў падабароннага. Такім чынам, сфармуляваныя ў абвінавачванні мэты і матывы, якія і дазволілі абвінавачванню сцвярджаць пра злачыннасць дзеянняў, якія самі па сабе з'яўляюцца правамернымі, гэта толькі здагадкі, на якіх, паводле прынцыпаў прэзумпцыі невінаватасці, абвінаваўчы прысуд не можа быць заснаваны.

Акрамя таго, нават калі абвінавачванне паказвае, што дапамога аказвалася асобам, якія здзейснілі адміністрацыйныя правапарушэнні і крымінальныя злачынствы, а Бяляцкі кажа пра дапамогу людзям, правы якіх парушаны, гэта не ўзаемавыключальныя рэчы. Таму што людзі, якія прыцягваюцца да адказнасці за здзяйсненне супрацьпраўных дзеянняў, не ставяцца па-за законам і па-за правамі чалавека, а, наадварот, яны і паводле міжнароднага права, і паводле нацыянальнага заканадаўства валодаюць гарантыямі належнай працэдуры і недатыкальнасці асобы, уключаючы ў тым ліку права на абскарджанне неналежнага абыходжання з імі і судовых пастаноў. А дапамога ў рэалізацыі гэтых правоў і абароне ад парушэнняў іх правоў зусім не азначае заахвочванне ці схіленне гэтых асобаў да здзяйснення правапарушэнняў, падрыхтоўкі і фінансавання іх дзеянняў. Пры гэтым, калі абвінавачванне паказвае на фармаванне нейкіх усталёвак паводзінаў людзей у выніку дзеянняў Бяляцкага і пералічвае асобам, якім, як сцвярджаецца, была аказаная дапамога, тое варта было б чакаць, што гэта будзе даказана, як калі б гэта было фактам, або з дапамогай адпаведных паказанняў людзей, у якіх нібы фармаваліся такія ўсталёўкі, або судовымі пастановамі, якімі гэтыя асобы прыцягнутыя да адказнасці. Аднак сведчанняў таго, што якія-небудзь канкрэтныя асобы здзяйснялі грубае парушэнне грамадскага парадку ў выніку падрыхтоўкі ці забеспячэнні іх дзеянняў з боку Праваабарончага цэнтра "Вясна" і/ці Бяляцкага, у прыватнасці, у крымінальнай справе няма. А адсутнасць доказаў у крымінальным працэсе не можа падмяняцца адвольнай высновай з боку абвінавачвання, у абавязкі якога ўваходзіць прадстаўляць доказы вінаватасці. На падставе выкладзенага таксама прашу Бяляцкага Аляксандра Віктаравіча прызнаць невінаватым у здзяйсненні злачынства, прадугледжанага часткай 2 артыкула 342 КК.

"Дзейнасць, якой займаўся мой падабаронны ў рамках Дэкларацыі аб праваабаронцах, мела легальны характар" 

Алесь Бяляцкі і адвакатка Наталля Іванова

Дзяржаўны абвінаваўца ў якасці доказу незаконнай дзейнасці праваабаронцаў паказваў на пазбаўленне рэгістрацыі "Вясны" і ажыццяўленне праваабарончай дзейнасці арганізацыі пасля гэтага. Абаронца Алеся Бяляцкага, як і самі праваабаронцы на судзе, падкрэсліла, што дзейнасць па абароне правоў чалавека з'яўляецца законнай і рэгламентуецца Дэкларацыяй аб праваабаронцах.

Хацелася б адзначыць яшчэ адзін момант, які звяртае на сябе ўвагу падчас чытання абвінавачвання, прад'яўленага майму падабароннаму, і пра які ён кажа падчас дачы паказанняў у судзе. Фармулёўкі абвінавачвання ўвесь час ствараюць уражанне, што ў віну майму падабароннаму ставяцца не толькі дзеянні, якія ўтвараюць пэўныя склады злачынства, прадугледжаныя артыкуламі 228 і 342 КК, але і дзейнасць на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь незарэгістраванага недзяржаўнага Праваабарончага цэнтра "Вясна". Аднак варта адзначыць, што сам па сабе факт адсутнасці ў праваабарончай арганізацыі рэгістрацыі на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь у адпаведнасці з нацыянальным заканадаўствам не крыміналізуе дзейнасць гэтай арганізацыі. Гэтая выснова заснаваная на наступным: рашэннем Канстытуцыйнага суда Рэспублікі Беларусь № Р-1123/2018 ад 07.05.2018 года вызначана, што разам з актамі ўнутрыдзяржаўнага заканадаўства, законамі Рэспублікі Беларусь, дэкрэтамі і ўказамі прэзідэнта, падзаконнымі нарматыўнымі прававымі актамі, міжнародныя дамовы Рэспублікі Беларусь уваходзяць у сістэму дзейснага на тэрыторыі Рэспублікі Беларусь прававога рэгулявання, г. зн. іх нормы з'яўляюцца складовай часткай дзейснага права. Такім чынам, складовай часткай права Рэспублікі Беларусь з'яўляецца Міжнародны пакт аб грамадзянскіх і палітычных правах і прынятыя ў яго развіццё міжнародныя дакументы, у прыватнасці Дэкларацыя аб праваабаронцах. Вядома, што Праваабарончы цэнтр "Вясна" з 1999 па 2003 год меў дзяржаўную рэгістрацыю ў Беларусі як грамадскае аб'яднанне. 28 кастрычніка 2003 года ПЦ "Вясна" быў ліквідаваны згодна з рашэннем Вярхоўнага суда. 24 ліпеня 2007 года Камітэт па правах чалавека, адмыслова створаны дзеля кантролю і маніторынгу за выкананнем Пакта, за якім у тым ліку Беларусь прызнавала кампетэнцыю разглядаць індывідуальныя скаргі ад грамадзян, па скарзе Бяляцкага прыняў рашэнне аб тым, што ліквідацыя арганізацыі парушае патрабаванні артыкула 22 Пакта, і прызнаў, што на падставе гэтага дзяржавай па Пакце Бяляцкі мае права на прававую абарону ад гэтага парушэння, уключаючы перарэгістрацыю Праваабарончага цэнтра "Вясна". Варта падкрэсліць, што дзяржава ўдзельнічала ў працэдуры разгляду справы Камітэтам, накіроўваючы туды свае пярэчанні, а таксама атрымала выніковае рашэнне Камітэта па дыпламатычных каналах. Гэтае рашэнне КПЧ апублікаванае на сайце Вярхоўнага камісара па правах чалавека і мае ўнікальны нумар, што дазваляе абароне спасылацца на яго як на агульнавядомую практыку. Аднак гэтае рашэнне так і не было выкананае дзяржавай, хоць Бяляцкі і іншыя сябры арганізацыі добрасумленна спрабавалі дамагчыся рэгістрацыі.

Так, 23 ліпеня 2007 года, 26 студзеня і 24 красавіка 2009 гады Бяляцкі і іншыя заснавальнікі звярталіся ў Міністэрства юстыцыі з заявамі аб рэгістрацыі грамадскага аб'яднання "Вясна" ці "Наша Вясна" і … атрымлівалі адмовы. Гэтыя адмовы таксама былі абскарджаныя ў Камітэт па правах чалавека, які рашэннем ад 24 кастрычніка 2014 года – таксама ёсць унікальны нумар у сістэме ААН – прызнаў адмовы ў рэгістрацыі арганізацыі ў 2007 і 2009 гадах парушэннем права на свабоду аб'яднанняў (арт. 22 Пакта), і запатрабаваў у якасці сродку прававой абароны забяспечыць паўторны разгляд хадайніцтва аб рэгістрацыі аб'яднання "Вясна". У гэтым жа рашэнні Камітэт прызнаў парушэнне права на асацыяцыю і той факт, што Бяляцкі быў асуджаны за ўхіленне ад выплаты падаткаў з тых сродкаў, якія ён атрымліваў для забеспячэння дзейнасці арганізацыі. Але і гэтае рашэнне не было выканана. Дзяржава не распачала ніякіх мер для аднаўлення права чальцоў арганізацыі і самога Бяляцкага. Пры гэтым мэтай ПЦ "Вясна" з'яўлялася выключна мірная дзейнасць па садзейнічанні і фармаванні грамадзянскай супольнасці, заснаваная на павазе да правоў чалавека, якое вынікае з Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека і Канстытуцыі Рэспублікі Беларусь.

Абаронца старшыні "Вясны" звярнула ўвагу суда на міжнароднае прызнанне, як Праваабарончага цэнтра, так і самога Алеся Бяляцкага ва ўкладзе ў абарону правоў чалавека:

Тым не менш праваабарончы цэнтр "Вясна" меў міжнароднае прызнанне: з 2004 года зрабіўся сябрам Міжнароднай Федэрацыі за правы чалавека, а Бяляцкі доўгі час займаў пост віцэ-прэзідэнта Федэрацыі. Акрамя таго, варта адзначыць, і на гэта паказваў сам падабаронны, што адсутнасць дзяржаўнай рэгістрацыі ў краіне знаходжання не ставіць арганізацыю па-за прававым полем. Тлумачэнне міжнародна-прававых нормаў, якія рэгулююць права на асацыяцыю, кажа тое, што гэтае права таксама абараняе і асацыяцыі, якія не зарэгістраваны, і гэтае права ўключае ў сябе не толькі права свабодна ствараць аб'яднанні ці далучацца да яго дзейнасці, але і права эфектыўна ажыццяўляць дзейнасць аб'яднанняў. У дачыненні да праваабарончай дзейнасці гэтае права адмыслова падкрэсліваецца ў Дэкларацыі аб праве і абавязку асобных асобаў, груп і органаў грамадства заахвочваць і абараняць агульнапрызнаныя правы чалавека і асноўныя свабоды, якая вядомая пад скарочанай назвай — Дэкларацыя аб праваабаронцах. Пра гэта вельмі шмат казаў мой падабаронны ў сваіх паказаннях, таму паўтарацца не буду. Але яшчэ раз скажу, што дзейнасць, якой займаўся мой падабаронны ў межах Дэкларацыі аб праваабаронцах, мела легальны характар.

Таксама варта адзначыць, што Бяляцкі з'яўляецца сусветна вядомым праваабаронцам, які атрымаў міжнароднае прызнанне за выбітны ўнёсак у абарону правоў чалавека. У 2022 годзе разам з іншымі праваабаронцамі з Украіны і Расіі Бяляцкі зрабіўся лаўрэатам Нобелеўскай прэміі міру. У 2014 году ён быў ганараваны прэміяй "Абаронца грамадзянскіх правоў", якую прысуджае Civil Rights Defenders за выбітную працу па абароне грамадзянскіх і палітычных правоў. Бяляцкі таксама з'яўляецца лаўрэатам іншых міжнародных узнагарод у галіне правоў чалавека. У 2005 годзе ён быў узнагароджаны прэміяй Homo Homini ад чэшскай арганізацыі "Людзі ў патрэбе" за прасоўванне правоў чалавека, дэмакратыі, міру і рашэння палітычных канфліктаў. Нарвежскі Хельсінкскі камітэт узнагародзіў яго прэміяй Свабоды імя Андрэя Сахарава, а ў 2013 годзе Рада Еўропы ўзнагародзіла прэміяй Вацлава Гавела ў галіне правоў чалавека за ягоную працу ў якасці праваабаронцы. Усё вышэйсказанае ў сукупнасці сведчыць пра тое, што дзейнасць майго падабароннага адпавядала прынятым нормам міжнароднага права і агульнапрызнаным стандартам праваабарончай дзейнасці. Таму мяркую, што даследаваныя падчас судовага следства доказы, якія былі прадстаўленыя бокам абвінавачвання, дазваляюць прыйсці боку абароны да высновы пра тое, што праўдзівых, дапушчальных і дастатковых доказаў, якія пацвярджаюць вінаватасць Бяляцкага Аляксандра Віктаравіча ў здзяйсненні інкрымінаваных яму злачынстваў няма. Адсутнічае склад злачынства, прадугледжанага як артыкулам 228 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь, гэтак і артыкулам 342. Таму мой падабаронны падлягае апраўданню за недаказанасць ягонага ўдзелу ў здзяйсненні злачынстваў.

"Чалавек, які яшчэ не прызнаны судом вінаватым, знаходзіцца першапачаткова ў няроўным становішчы як удзельнік працэсу"

Дзяржаўнае абвінавачанне адзначае, што на судовым разглядзе не былі парушаныя правы Алеся Бяляцкага, хоць сам праваабаронца неаднаразова заяўляў пра адваротнае. З гэтай нагоды выказалася і абаронца старшыні "Вясны":

Асобна хацелася б яшчэ звярнуць увагу на пункт гледжання дзяржаўнага абвінаваўцы наконт адсутнасці парушэнняў правоў майго падабароннага, у прыватнасці, што ён вольна тлумачыць норму КПК датычна азнаямлення з матэрыяламі справы. Пра гэта неаднаразова гаварылася і падчас судовага следства, але трэба дакладна разумець, што кожны раз пры азнаямленні з матэрыяламі крымінальнай справы мой падабаронны не ўхіляўся, не зацягваў азнаямленне. Я лічу, што аб'ём крымінальнай справы, які складаецца з 284 тамоў – вельмі вялікі аб'ём, і фізічна азнаёміцца з матэрыяламі справы ў вызначаны і прадстаўлены следствам тэрмін у адзін месяц, не было магчымым. Таксама не хапіла часу, які быў вылучаны судом. Трэба разумець, што азнаямленне з матэрыяламі справы – гэта не проста патрымаць гэтую справу ў руках, гэта вывучыць, пры неабходнасці зрабіць нейкія выпіскі, таму што чалавечая памяць не з'яўляецца ўнікальнай, каб усю інфармацыю захоўваць у сваёй галаве і потым нібыта з тамоў матэрыялаў справы перагарнуць і зрабіць нейкі каментар. Узгадаем, што падчас абвяшчэння матэрыялаў справы мой падабаронны сапраўды даваў нейкія каментары. Але было вельмі шмат тамоў, па якіх ён каментароў не даваў, і гэта было злучана ў тым ліку з той акалічнасцю, што ён не ведаў, што ўтрымоўваецца ў матэрыялах крымінальнай справы, для таго, каб хаця б звярнуць увагу не толькі на тыя доказы, якія прадстаўляў бок абвінавачвання.

Таму я мяркую, што ў гэтым выпадку было парушана права майго падабароннага на абарону ў сувязі з тым, што яму не далі азнаёміцца з усімі матэрыяламі крымінальнай справы да пачатку судовага слухання. Таксама мой падабаронны мяркуе, што ў дачыненні да яго парушаныя іншыя правы, у прыватнасці заяўлялася на пачатку судовага следства: знаходжанне майго падабароннага ў судзе ў кайданках, пры наяўнасці і забеспячэнні ў памяшканні магчымасці ажыццяўляць належным чынам канваяванне і суправаджэнне, ахову ў гэтым выпадку. Чалавек, які яшчэ не прызнаны судом вінаватым, знаходзіцца першапачаткова ў няроўным становішчы як удзельнік працэсу з іншымі ўдзельнікамі працэсу, ён абмежаваны ў магчымасці рабіць нейкія пазнакі, карыстацца нейкімі запісамі, тым самым першапачаткова паказана/выяўляецца прадузятае стаўленне да абвінавачанага. Мяркую, у гэтым выпадку факт знаходжання яго ў кайданках дагэтуль у судзе – парушэнне ягоных правоў.

Падагульняючы выступы, што дастатковых бясспрэчных доказаў бокам абвінавачвання прадстаўлена не было, прашу суд апраўдаць майго падабароннага ў поўным аб'ёме па прад'яўленых абвінавачваннях".

Нагадаем, 9 лютага пачаліся судовыя спрэчкі, на якіх пракурор Аляксандр Кароль запрасіў наступныя тэрміны для вясноўцаў:

• старшыні "Вясны" і Нобелеўскага лаўрэата Алеся Бяляцкага – 12 гадоў калоніі;

• намесніка старшыні "Вясны" і віцэ-прэзідэнта FIDH Валянціна Стэфановіча – 11 гадоў калоніі;

• каардынатара кампаніі "Праваабаронцы за свабодныя выбары" Уладзіміра Лабковіча – 9 гадоў калоніі;

• праваабаронцы "Вясны" Дзмітрыя Салаўёва – 10 гадоў калоніі завочна.

Усім узмоцнены рэжым і штраф па пяць тысяч базавых велічыняў (185 тысяч беларускіх рублёў ці 73 200 даляраў).

Артыкул з сайту "Вясны"