У пятую гадавіну адвольнага затрымання патрабуем неадкладна вызваліць Марфу Рабкову

17 верасня 2020 года сябра "Вясны" Марфа Рабкова была адвольна затрыманая за сваю законную праваабарончую дзейнасць. Набліжаецца пятая гадавіна яе затрымання, і ў сувязі з гэтым 30 праваабарончых арганізацый, уключна з Міжнароднай федэрацыяй за правы чалавека (FIDH) і Сусветнай арганізацыяй супраць катаванняў (OMCT), у межах Абсерваторыі па абароне праваабаронцаў, зноў заклікаюць да яе неадкладнага і безумоўнага вызвалення.

Марфа Рабкова

Парыж, Жэнева, 17 верасня 2025 г.

Прайшло пяць гадоў ад таго часу, як увечары 17 верасня 2020 г. Марфа Рабкова была гвалтоўна затрыманая супрацоўнікамі ГУБАЗіК і абвінавачаная паводле дзесяці артыкулаў Крымінальнага кодэкса нібыта за арганізацыю злачынных груповак у перыяд з 2016 па 2020 год.

Пасля чатырох з паловай месяцаў закрытых судовых слуханняў і амаль двух гадоў папярэдняга зняволення, шостага верасня 2022 года, Мінскі гарадскі суд асудзіў Марфу Рабкову да 15 гадоў пазбаўлення волі. Яе прызналі вінаватай у "арганізацыі масавых беспарадкаў, удзеле ў іх і падрыхтоўцы іншых асоб да ўдзелу ў іх", "распальванні сацыяльнай варожасці ў адносінах да ўрада" і "ўдзеле ў злачыннай арганізацыі". Падчас папярэдняга зняволення стан здароўя Марфы Рабковай значна пагоршыўся праз адсутнасць належнай медычнай дапамогі. Падчас папярэдняга зняволення ёй таксама рэгулярна адмаўлялі ў спатканнях з сям'ёй.

28 лютага 2023 года Вярхоўны суд пастанавіў скараціць турэмны тэрмін Марфы Рабковай з 15 гадоў да 14 гадоў і дзевяці месяцаў у сувязі са сканчэннем тэрміну даўнасці паводле абвінавачвання ў "апаганьванні збудаванняў і псаванні маёмасці" (арт. 341 КК). Затрыманне Марфы Рабковай — гэта непасрэдныя рэпрэсіі за яе працу ў якасці каардынатаркі валанцёрскай службы ў Праваабарончым цэнтры "Вясна". Разам са сваімі калегамі Марфа Рабкова назірала за мірнымі сходамі ды прымала актыўны ўдзел у кампаніі незалежнага маніторынгу выбараў 9 жніўня 2020 года "Праваабаронцы за свабодныя выбары". Яна таксама ўдзельнічала ў дакументаванні сведчанняў аб катаваннях ды іншых відаў бесчалавечнага абыходжання з пратэстоўцамі, затрыманымі падчас дэманстрацый пасля выбараў у Беларусі.

Беларускія ўлады па-ранейшаму душаць галасы тых, хто публічна выступае ў падтрымку Марфы Рабковай ды іншых затрыманых беларускіх праваабаронцаў. Напрыклад, 20 жніўня 2025 года "Вясна" паведаміла, што два акаўнты ў Instagram — @freemarfa (які адмініструе "Вясна") і @free_marfa (які адмініструе "Scholars at Risk") — былі ўключаныя ў Беларускі спіс "экстрэмісцкіх матэрыялаў" на падставе рашэння Маладзечанскага раённага суда ад 6 жніўня. Цяпер калі хтосьці падзеліцца любым кантэнтам, апублікаваным у гэтых Instagram акаўнтах, яго могуць прыцягнуць да адміністрацыйнай адказнасці паводле артыкула 19.11 КаАП РБ (распаўсюд экстрэмісцкіх матэрыялаў). Уключэнне гэтых старонак у сацыяльных сетках у спіс экстрэмісцкіх матэрыялаў з'яўляецца формай запалохвання, накіраванай на ўціск галасоў грамадзянскай супольнасці, якая імкнецца прыцягнуць увагу грамадскасці да праблем з правамі чалавека. Такім чынам парушаецца артыкул 19 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах (МПГПП), які абараняе права шукаць, атрымліваць і распаўсюджваць любую інфармацыю ды ідэі, незалежна ад дзяржаўных межаў і з дапамогай любога сродку выказвання.

Адвольны арышт і затрыманне Марфы Рабковай пяць гадоў таму паклалі пачатак жорсткім рэпрэсіям супраць праваабарончага цэнтра "Вясна" — вядучай беларускай праваабарончай арганізацыі, якая даўно знаходзіцца ў авангардзе беларускага праваабарончага руху, — чацвёра сябраў якой цяпер знаходзяцца за кратамі. 14 ліпеня 2021 года беларускія ўлады затрымалі лаўрэата Нобелеўскай прэміі міру і старшыню "Вясны" Алеся Бяляцкага, віцэ-прэзідэнта FIDH Валянціна Стэфановіча і юрыста "Вясны" Уладзіміра Лабковіча падчас беспрэцэдэнтнага рэйду супраць беларускай грамадзянскай супольнасці. Асуджаныя паводле сфабрыкаваных і палітычна матываваных абвінавачванняў, 3 сакавіка 2023 года яны былі асуджаныя да дзесяці, дзевяці і сямі гадоў турэмнага зняволення адпаведна. На момант публікацыі гэтай заявы яны застаюцца ў адвольным зняволенні і рэгулярна зведваюць жорсткае абыходжанне і знаходзяцца пад ціскам.

Пераслед арганізацыі і яе сябраў з'яўляюцца часткай больш шырокага ўціску грамадзянскай супольнасці ў Беларусі, асабліва пасля масавых пратэстаў супраць фальсіфікацыі прэзідэнцкіх выбараў 2020 года. Па стане на 28 жніўня 2025 года ў Беларусі 1193 чалавекі застаюцца ў адвольным зняволенні паводле палітычных матываў, сярод іх Алесь Бяляцкі, Валянцін Стэфановіч, Уладзімір Лабковіч, а таксама Марфа Рабкова і Наста Лойка, сузаснавальніца Human Constanta, якая адбывае сямігадовы тэрмін зняволення. Усе яны зазналі пераслед, жорсткае абыходжанне і/або катаванні, ім было адмоўлена ў доступе да адваката. Акрамя таго, па стане на 12 верасня 2025 года 27 работнікаў СМІ, 25 прафсаюзных актывістаў і шэсць незалежных юрыстаў таксама знаходзяцца за кратамі паводле палітычна матываваных абвінавачванняў, звязаных з іх прафесійнай і праваабарончай дзейнасцю.

Абсерваторыя і падпісанты арганізацыі зноў заяўляюць аб сваім рашучым асуджэнні адвольнага затрымання і жорсткага абыходжання з Марфай Рабковай і ўсімі іншымі праваабаронцамі ў беларускіх турмах. Ніжэйпадпісаныя арганізацыі патрабуюць ад беларускіх уладаў неадкладна і безумоўна вызваліць сябраў "Вясны" Марфу Рабкову, Алеся Бяляцкага, Валянціна Стэфановіча, Уладзіміра Лабковіча і ўсіх іншых праваабаронцаў, журналістаў, прафсаюзных актывістаў і незалежных юрыстаў, адвольна зняволеных у Беларусі, і заклікаюць беларускія ўлады забяспечыць умовы, у якіх праваабаронцы змогуць ажыццяўляць сваю законную дзейнасць, не асцерагаючыся рэпрэсій, без якіх-небудзь абмежаванняў і не зазнаючы прымусовае выгнанне, а таксама выконваць усе свае міжнародныя абавязальніцтвы ў галіне правоў чалавека.

Падпісанты:

Міжнародная федэрацыя за правы чалавека (FIDH), у межах Абсерваторыі па абароне праваабаронцаў
Сусветная Арганізацыя супраць катаванняў (OMCT), у межах Абсерваторыі па абароне праваабаронцаў
LIBERECO — Партнёрства за правы чалавека
Цэнтр абароны правоў чалавека "Мемарыял"
Праваабарончы цэнтр "Вясна"
ARTICLE 19
Norwegian Helsinki Committee
Respect-Protect-Fulfill
Netherlands Helsinki Committee
Front Line Defenders
Human Rights House Foundation
European Platform for Democratic Elections (EPDE)
International Society for Fair Elections and Democracy (ISFED)
International Bar Association’s Human Rights Institute (IBAHRI)
Civil Network OPORA
Transparency International Anti-Corruption Center Armenia
Promo-LEX
Helsinki Citizens’ Assembly-Vanadzor
Memo98
The Institute for Public Environment Development (IPED)
Östgruppen
People in Need
Belarusian Helsinki Committee
Political Accountability Foundation
Italian Federation for Human Rights (FIDU)
Swedish International Liberal Center
Expert Forum
International Partnership for Human Rights (IPHR)
Amnesty International
Scholars at Risk