Камэнтар «Вясны»: Асуджаныя ў крымінальным парадку беларусы па змененым выбарчым заканадаўстве становяцца ўразлівымі ў пасіўным выбарчым праве

На тэлеканале Беларусь-1 восьмага чэрвеня выйшла перадача “Скажы не маўчы", дзе госцем праграмы выступіў старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі Ігар Карпенка. У праграме чыноўнік распавёў аб асноўных зменах выбарчага заканадаўства, аб маючых адбыцца двух электаральных кампаніях 2024 і 2025 гадоў, а таксама аб новых падыходах да арганізацыі галасавання. Юрыст "Вясны" вывучыў усё, што сказаў старшыня ЦВК і звярнуў увагу на адну цытату чыноўніка, якую ён прааналізаваў у разрэзе выбарчага і крымінальнага права.

Так, на пытанне вядучай Таццяны Шчарбіной пра тое, ці ўдалося выбудаваць эфектыўны прававы, інфармацыйны, фінансавы і арганізацыйна-тэхнічны заслон знешняму ўмяшанню ў электаральны працэс, Ігар Карпенка адказаў:

“Мы лічым, што ў пэўнай ступені так, нейкія навацыі ўжо знайшлі адлюстраванне вось тых момантаў, пра што вы кажаце. Наогул, у цэлым трэба разумець, што электаральны суверэнітэт як тэрмін, які з'явіўся ў Канцэпцыі нацыянальнай бяспекі... паказаны ў выглядзе вызначэння, што такое электаральны суверэнітэт. Ну, коратка скажу – неад'емнае права дзяржавы самастойна без якога-небудзь ўмяшання звонку праводзіць свае электаральныя кампаніі. Гэта вось галоўнае неад'емнае права, гэтага трэба прытрымлівацца...  І тут мы бачым такія чатыры асноўныя напрамкі працы. Вы толькі назвалі вось гэты першы кірунак і тут што ў нас зроблена ну, па-першае, канкрэтызавалі забарону фінансавання палітычных партый, грамадскіх аб'яднанняў, якія ўдзельнічаюць у электаральным працэсе... Павышаны патрабаванні да кандыдатаў у дэпутаты, у члены Савета Рэспублікі, да дэлегатаў Усебеларускага сходу, да кандыдатаў у прэзідэнты, гэта цэнз аседласці, гэта цэнз грамадзянства, так, гэта ўзроставы цэнз, гэта значыць, вось гэтая катэгорыя дэпутаты Палаты прадстаўнікоў, члены Савета Рэспублікі і прэзідэнт наогул не павінны мець якой-небудзь судзімасці незалежна ад таго знятая яна, або пагашана і гэтак далей. То бок, гэта вельмі сур'ёзныя жорсткія патрабаванні вылучаныя, але акрамя гэта ёсць яшчэ і шэраг іншых накірункаў”.

Праваабаронца адзначае, што словы Ігара Карпенкі можна расцэньваць як інтэрпрэтацыю таго, як будзе прымяняцца норма ч.7 арт. 60 ВК (Выбарчага кодэкса. Прым.) на практыцы падчас маючых адбыцца электаральных кампаній 2024 і 2025 гадоў. Дадзеная норма прадугледжвае, што: "кандыдатамі ў Прэзідэнты Рэспублікі Беларусь, у дэпутаты Палаты прадстаўнікоў не могуць быць вылучаныя грамадзяне, у дачыненні да якіх маецца абвінаваўчы прысуд суда, які ўступіў у законную сілу» (ч.7 арт. 60 ВК).

Юрыст “Вясны” тлумачыць, што першапачаткова словы Ігара Карпенкі прыводзяць у замяшальніцтва, бо судзімасць як крымінальна-прававая катэгорыя азначае, што абмежаванні, якія накладаюцца на асуджаную асобу, носяць строга часовы характар. Забарона на магчымасць балатавацца на вышэйшыя дзяржаўныя пасады толькі на падставе наяўнага абвінаваўчага прысуду з'яўляецца нічым іншым як пажыццёвым паразай у пасіўным выбарчым праве, паколькі прававая прырода судзімасці заключаецца ў тым, што яе значэнне вызначаецца часовымі крымінальна-прававымі і агульнаправавымі абмежаваннямі, якія накладаюцца на асобу, прыцягнутую да крымінальнай адказнасці.

Крымінальна-прававыя наступствы нязнятай і непагашанай судзімасці

Крымінальна-прававыя наступствы крымінальнай адказнасці абумоўлены фактам папярэдняга асуджэння, спараджаюцца новым злачынствам, дасканалым на працягу тэрміну судзімасці. Яны маюць крымінальна-прававое значэнне толькі пры асуджэнні і рэалізацыі крымінальнай адказнасці за новае злачынства і ў цэлым накіраваны на ўзмацненне папраўчага ўздзеяння ў дачыненні да асобы, якая мае судзімасць. Так, здзяйсненне асобай новага злачынства ў перыяд судзімасці:

• цягне прызнанне асобы спецыяльным суб'ектам некаторых злачынстваў (напрыклад, пры тэрарызаванні асуджаных – арт. 410 КК);

• з'яўляецца кваліфікуючай акалічнасцю ў рамках спецыяльнага рэцыдыву або паўторнасці (ч. 3 арт. 174 КК, ч. 2 арт. 205 КК);

• спараджае просты рэцыдыў у выпадку здзяйснення наўмыснага злачынства асобай, якая мае судзімасць за наўмыснае злачынства, а пры наяўнасці спалучэння судзімасцяў, прадугледжаных ч. 2 і ч. 3 арт. 43 КК, - небяспечны, альбо асабліва небяспечны рэцыдыў;

• выступае ў якасці абцяжарвальнай акалічнасці пры індывідуалізацыі пакарання (п. 1 ч. 1 арт. 64 КК);

• мае значэнне для вызначэння віду папраўчай калоніі і ўмоў рэжыму пры асуджэнні да пакарання ў выглядзе пазбаўлення волі (арт. 64 УВК);

• можа служыць падставай для прымянення спецыяльных правілаў прызначэння пакарання пры рэцыдыве злачынстваў (арт. 65 КК);

• цягне прымяненне больш строгіх правілаў прызначэння пакарання паводле сукупнасці прысудаў згодна з арт. 73 КК, калі новае злачынства было ўчыненае да моманту поўнага адбыцця пакарання паводле папярэдняга прысуду альбо ў выпадках, прадугледжаных ч. 8 арт. 77 КК, ч. 8 арт. 78 КК, п. 2 ч. 6 арт. 90 КК, ч. 3 арт. 95 КК, ч. 3 арт. 96 КК, ч. 5 арт. 119 КК;

• можа быць перашкодай для прызначэння больш мяккага пакарання, чым прадугледжана за дадзенае злачынства (арт. 70 КК);

• з'яўляецца перашкодай для прымянення асуджэння з адтэрміноўкай выканання пакарання (арт. 77 КК) або асуджэння з умоўным непрымяненнем пакарання (арт. 78 КК) для асоб, якія адбываюць пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі, альбо якія маюць судзімасць пасля адбыцця пазбаўлення волі;

• перашкаджае прымяненню асуджэння без прызначэння пакарання (арт. 79 КК);

• з'яўляецца перашкодай для асуджэння з прымяненнем прымусовых мер выхаваўчага характару (ч. 1 арт. 117 КК), калі непаўнагадовы, які здзейсніў менш цяжкае злачынства, мае судзімасць за злачынства аналагічнай катэгорыі;

• можа мець прэюдыцыянальнае значэнне здзяйснення злачынства на тэрыторыі замежнай дзяржавы (арт. 99 Канвенцыі аб прававой дапамозе і прававых адносінах па грамадзянскіх, сямейных і крымінальных справах ад 07.10.2002);

• перапыняе тэрміны даўніны выканання абвінаваўчага прысуду ў выпадку здзяйснення судзімай асобай новага наўмыснага злачынства (ч. 3 арт. 84 КК);

• перашкаджае прымяненню некаторых відаў вызвалення ад крымінальнай адказнасці: пры вызваленні ад крымінальнай адказнасці з прыцягненнем асобы да адміністрацыйнай адказнасці (арт. 86 КК); пры вызваленні ад крымінальнай адказнасці ў сувязі з дзейсным раскаяннем (ч. 1 арт. 88 КК); пры вызваленні непаўналетняга ад крымінальнай адказнасці (арт. 118 КК);

• аказвае ўплыў на падлік тэрміну для ўмоўна-датэрміновага вызвалення або замены неадбытай часткі пакарання на больш мяккае, у выпадку калі асоба раней асуджалася да пазбаўлення волі за наўмыснае злачынства (п. 2 ч. 3 і п. 2 ч. 3-1 арт. 90 КК, п. 2 ч. 2 арт. 91 КК, п. 3 ч. 3 арт. 119 КК, п. 3 ч. 3 арт. 120 КК) альбо калі яна здзейсніла новае злачынства на працягу неадбытай часткі пакарання (п. 3 ч. 3 і п. 3 ч. 3-1 арт. 90 КК, п. 3 ч. 2 арт. 91 КК);

• можа стаць перашкодай для прымянення акта амністыі або памілавання;

• перапыняе судзімасць пры наяўнасці ўмоў, прадугледжаных ч. 6 арт. 97 КК;

Згодна з ч.3 арт. 244 КПК звесткі аб судзімасці ўваходзяць у абавязковы пералік дадзеных пра асобу, якія павінны паказвацца ў пратаколе першага допыту абвінавачанага. У адпаведнасці з п. 8 Пастановы Пленума Вярхоўнага Суда ад 28.09.2001 №9 «Аб прысудзе суда» дадзеныя аб судзімасцях адносяцца да звестак пра асобу абвінавачанага, якія маюць значэнне для справы, якія ў адпаведнасці з арт.359 КПК паказваюцца ва ўступнай частцы прысуду. Пры гэтым, калі мінулая судзімасць знятая або пагашана ва ўстаноўленым законам парадку, то абвінавачаны лічыцца не маючым судзімасці, пра што ўказваецца ва ўступнай частцы прысуду.

Агульнаправавыя абмежаванні канстытуцыйных правоў пры судзімасці

Агульнаправавыя наступствы крымінальнай адказнасці выяўляюцца ў зазнанні судзімай асобай дадатковых абмежаванняў у рэалізацыі пэўных правоў. Гэтыя абмежаванні, хоць і звязаныя з фактам асуджэння асобы, аднак не ўваходзяць у склад праваабмежаванняў, якія складаюць змест пакарання ці іншых мер крымінальнай адказнасці. Дадзеныя праваабмежаванні ўсталёўваюцца нормамі дзеючага заканадаўства, якія не носяць крымінальна-прававога характару. У гэтых нормах у дачыненні да асоб, якія маюць судзімасць, утрымліваюцца досыць істотныя па сваім характары абмежаванні. Перш за ўсё гэта датычыцца абмежаванняў у сферы рэалізацыі канстытуцыйных правоў:

права на працу – не дапускаецца прыём па сумяшчальніцтве на матэрыяльна адказныя пасады служачых асоб, асуджаных за карыслівыя злачынствы, калі судзімасць не знятая ці не пагашана ва ўстаноўленым парадку, а таксама на тыя пасады служачых або віды дзейнасці, якія забароненыя прысудам суда для асобных катэгорый грамадзян (арт.348 ПК). У адпаведнасці з арт. 51 Кодэкса аб адукацыі педагагічную дзейнасць не могуць здзяйсняць асобы, якія маюць судзімасць, якая не знятая або не пагашана. У адпаведнасці з п. 6 Указа Прэзідэнта ад 27.03.2008 №181 “Аб зацвярджэнні Палажэння аб праходжанні службы ў органах пракуратуры” асоба не можа быць прынята на службу ў органы пракуратуры, калі яна мае судзімасць, а таксама раней здзейсніла наўмыснае злачынства. Артыкул 8 Закона “Аб адвакатуры і адвакацкай дзейнасці” ўстанаўлівае, што да ажыццяўлення адвакацкай дзейнасці не дапускаецца асоба пры наяўнасці абмежаванняў права на яе ажыццяўленне, прадугледжаных заканадаўствам аб ліцэнзаванні. 43 Закона "Аб ліцэнзаванні" не можа быць прадастаўлена ліцэнзія фізічнай асобе, якая раней здзейсніла наўмыснае злачынства. Артыкулам 131 дадзенага закона ўстаноўлена, што не можа быць прадастаўлена Ліцэнзія юрыдычнай асобе, калі кіраўнік дадзенай асобы раней здзейсніў наўмыснае злачынства, судзімасць за якое не знятая ці не пагашана;

права роўнага доступу да любых пасад у дзяржаўных органах – наяўнасць не пагашанай або не знятай судзімасці з'яўляецца падставай для адмовы ў прыёме на грамадзянскую службу згодна з арт. 38 Закона "Аб дзяржаўнай службе ў Рэспубліцы Беларусь;

права на выбар прафесіі або роду заняткаў – асоба, якая мае непагашаную або нязнятую судзімасць за здзяйсненне злачынстваў супраць інтарэсаў службы, уласнасці і парадку ажыццяўлення эканамічнай дзейнасці, за здзяйсненне іншых злачынстваў, звязаных з выкарыстаннем службовых паўнамоцтваў, не мае права ўдзельнічаць у ажыццяўленні аўдытарскай дзейнасці або ажыццяўляць аўдытарскую дзейнасць (арт. 7 Закона “Аб аўдытарскай дзейнасці”). Кіраўніком у справе аб урэгуляванні неплацежаздольнасці даўжніка не можа быць асоба, якая мае судзімасць (арт. 44 Закона “Аб урэгуляванні неплацежаздольнасці”). Не дапускаецца рэгістрацыя новага суб'екта гаспадарання, калі ўласнік маёмасці (заснавальнік, удзельнік) мае непагашаную або нязнятую судзімасць за злачынствы супраць уласнасці і парадку ажыццяўлення эканамічнай дзейнасці (п. 19 Палажэння аб дзяржаўнай рэгістрацыі суб'ектаў гаспадарання, зацверджанага дэкрэтам ад 16.01.2009 №1);

права свабодна перасоўвацца і выбіраць месца жыхарства – адной з падстаў для часовага абмежавання ў праве на выезд з Беларусі з'яўляецца факт асуджэння за здзяйсненне злачынства да пэўных мер крымінальнай адказнасці, за выключэннем асуджаных без прызначэння пакарання або да пакарання ў выглядзе пазбаўлення права займаць пэўныя пасады або займацца пэўнай дзейнасцю (арт. 7 Закона “Аб парадку выезду з Рэспублікі Беларусь і ўезду ў Рэспубліку Беларусь");

права на атрыманне інфармацыі – напрыклад, фізічнай асобе адмаўляецца ў доступе да дзяржаўных сакрэтаў на падставе наяўнасці ў яго нязнятай або непагашанай судзімасці за здзяйсненне наўмыснага злачынства (арт. 37 Закона "Аб дзяржаўных сакрэтах"».

Як наяўнасць судзімасці абмяжоўвае грамадзянскія правы

Агульнаправавыя наступствы крымінальнай адказнасці могуць выяўляцца ў абмежаванні шэрагу грамадзянскіх правоў. Не могуць падпісваць завяшчанне замест завяшчальніка альбо прысутнічаць у якасці сведкі пры пасведчанні завяшчання асобы, якія маюць судзімасць за дачу ілжывых паказанняў (арт. 1044 ГК).

У адпаведнасці з Кодэксам аб шлюбе і сям'і не маюць права быць усынавіцелямі (арт. 125), апекунамі і папячыцелямі (арт. 153) асобы, якія маюць судзімасць за наўмысныя злачынствы, а таксама асобы, якія асуджаліся за наўмысныя цяжкія або асабліва цяжкія злачынствы супраць чалавека. Галоўнае ўпраўленне юстыцыі аблвыканкама, Мінскага гарвыканкама адмаўляе ў дазволе змены прозвішча ўласнага імя, імя па бацьку незалежна ад матываў, выкладзеных у заяве, у выпадку, калі на момант падачы такой заявы заяўнік мае непагашаную і нязнятую судзімасць (п.73 Палажэння аб парадку рэгістрацыі актаў грамадзянскага стану і выдачы дакументаў і (або) даведак органамі, якія рэгіструюць акты грамадзянскага стану, зацверджанага пастановай Саўміна ад 14.12.2005 №1454).

Выключэнні з агульнаправавых наступстваў судзімасці

Агульнаправавыя наступствы ўяўляюць сабой меры посткрымінальнага ўздзеяння, якія абумоўлены асуджэннем асобы за ўчыненае ім злачынства. Аднак аналіз дзеючых нарматыўных прававых актаў у асобных выпадках сведчыць аб бестэрміновасці прававых наступстваў, звязаных з фактам здзяйснення асобай у мінулым злачынства, і, тым самым, выкрывае некаторыя праблемы ў вырашэнні пытанняў аб наступствах судзімасці, якія маюць агульнаправавы характар. Прыкладам распаўсюджвання агульнаправавых наступстваў выступае забарона, усталяваная арт. 31 Закона “Аб вайсковым абавязку і вайсковай службе”. Згодна з дадзенай нормай прызыву на тэрміновую ваенную службу, ваенную службу афіцэраў па прызыву, службу ў рэзерве не падлягаюць грамадзяне, якія маюць судзімасць, а таксама адбыўшыя пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі ў папраўчых установах.

Беларускія навукоўцы-прававеды крытыкуюць забарону на прызыў у дачыненні да грамадзян, якія адбылі пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі ў папраўчых установах, матывуючы гэта тым, што азначанае заканадаўчае становішча супярэчыць прынцыпу роўнасці ўсіх грамадзян перад законам і выглядае вельмі дзіўна ў дачыненні да законапаслухмяных грамадзян прызыўнога ўзросту.

Такім чынам, можна заключыць, што ў прававой сістэме Беларусі прысутнічаюць неадназначныя падыходы ў праватворчасці і правапрымяненні да інстытута судзімасці, якія толькі актуалізуюць пытанне аб сутнасці судзімасці і яе прававых наступствах. Разам з тым, на падставе аналізу дзеючага заканадаўства, якое змяшчае агульнаправавыя абмежаванні ў дачыненні да грамадзян, якія маюць судзімасць, можна зрабіць выснову аб тым, што наяўнасць судзімасці па агульнаму правілу можа выступаць падставай для абмежавання правоў і свабод у выпадку, калі:

• судзімасць не знятая або не пагашана ва ўстаноўленым законам парадку;

• асоба асуджалася за здзяйсненне наўмыснага злачынства;

• асоба мае судзімасць за здзяйсненне злачынства супраць пэўнага віду прававых адносін, якія вызначаюць працоўную дзейнасць у пэўнай сферы;

• асоба мае судзімасць за злачынствы, аднесеныя да пэўных катэгорый у залежнасці ад іх цяжару;

На які прамежак часу наяўнасць судзімасці раней "ускладняла" электаральнае становішча прэтэндэнтаў

Выбарчы кодэкс у рэдакцыі 2000 года змяшчаў наступныя патрабаванні ў частцы судзімасці да прэтэндэнтаў на вышэйшую дзяржаўную пасаду: “кандыдатамі ў Прэзідэнты Рэспублікі Беларусь, у дэпутаты не могуць быць вылучаны грамадзяне, якія не маюць права ў адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь займаць пасады ў дзяржаўным апараце ў сувязі з наяўнасцю судзімасці, не знятай і не пагашанай у парадку, устаноўленым заканадаўствам Рэспублікі Беларусь” (ч. 6 арт. 60 ВК).

У 2006 годзе, пасля падзей “Плошчы-2006”, рэдакцыя дадзенага артыкула зведала змены, і стала выглядаць наступным чынам: “кандыдатамі ў Прэзідэнты Рэспублікі Беларусь, у дэпутаты не могуць быць вылучаны грамадзяне, якія не маюць права ў адпаведнасці з заканадаўствам Рэспублікі Беларусь займаць пасады ў дзяржаўных органах і іншых дзяржаўных арганізацыях у сувязі з наяўнасцю судзімасці” (ч.6 арт. 60 ВК).

Такім чынам, прававое рэгуляванне, якое існавала да выбараў 2020 года, было ў нейкай ступені больш лагічным, чым яно будзе падчас электаральных кампаній 2024 і 2025 гадоў.

“Мы памятаем, – дзеліцца ўспамінамі юрыст, – што кожную выбарчую кампанію па выбарах прэзідэнта ўлады выкарыстоўвалі палітычна матываваныя крымінальныя справы ў дачыненні да сваіх апанентаў, за выключэннем выбараў прэзідэнта 2001 года, перад якімі адбылася хваля гвалтоўных знікненняў Віктара Ганчара, Юрыя Захаранкі, Анатоля Красоўскага і Дзмітрыя Завадскага. З аднаго боку, ні для каго не сакрэт, што  “зляпіць" крымінальную справу і давесці яе да прысуду для ўладаў не ўяўляе ніякай складанасці. З іншага боку, на працягу ўсяго рэжыму кіравання Аляксандра Лукашэнкі ні адзін чалавек, які паквапіўся на вышэйшую дзяржаўную пасаду, і падвергнуты рэпрэсіям, не заяўляў пра сябе падчас наступнай выбарчай кампаніі”.

Як будзе дзейнічаць норма на працягу двух маючых адбыцца электаральных кампаній

Супастаўляючы інтэрпрэтацыю старшынёй ЦВК нормы ч. 7 арт. 60 ВК, з тым, як змянялася рэдакцыя нормы аб патрабаваннях да кандыдатаў у прэзідэнты і дэпутатаў, можна зрабіць выснову аб тым, што ўлады адвязалі судзімасць ад патрабаванняў да кандыдатаў у прэзідэнты і кандыдатаў у дэпутаты Палаты прадстаўнікоў. Логіка новаўвядзенняў у Выбарчы кодэкс цяпер простая – адзін раз атрымаў абвінаваўчы прысуд па крымінальнай справе – назаўжды пазбаўляешся магчымасці быць абраным. Стан судзімасці, як падстава для абмежавання пасіўнага выбарчага права, быў нівеліраваны новай рэдакцыяй Выбарчага кодэкса. Такім чынам, на сённяшні дзень згодна з дзеючым ВК абмежаваннем для рэалізацыі пасіўнага выбарчага права выступае факт наяўнасці абвінаваўчага прысуду суда па крымінальнай справе, які ўступіў у законную сілу. Фактычна, згодна з ч. 7 арт. 60 ВК наяўнасць абвінаваўчага прысуду з'яўляецца бестэрміновай падставай для паразы ў пасіўным выбарчым праве грамадзян Рэспублікі Беларусь.

Дзеючае заканадаўства прадугледжвае розныя абмежаванні ў рэалізацыі права на прафесію і заняцце якой-небудзь пасады, звязанае менавіта са станам судзімасці (часовага абмежавання), а не наяўнасцю абвінаваўчага прысуду, які ўступіў у законную сілу. Аднак, як адзначае юрыст “Вясны”, такі заканадаўчы падыход незаконны, паколькі патрабаванні да кандыдатаў павінны абмяжоўвацца судзімасцю, то ёсць часовым характарам абмежаванняў правоў, у адваротным выпадку такія патрабаванні вядуць да паразы ў правах.

Судзімасць з'яўляецца праявай крымінальнай адказнасці

Абвінаваўчы прысуд для асуджанага накладае абмежаванні правоў, прадугледжаныя Крымінальным кодэксам. Рэалізуецца комплекс такіх абмежаванняў у рамках судзімасці асобы, у дачыненні да якой такі прысуд пастаноўлены. Судзімасць выяўляецца ў адмысловым прававым стане асобы, якая ўчыніла злачынства, спароджаным фактам яго асуджэння па абвінаваўчым прысудзе. У выпадках, калі разгляд крымінальнай справы не сканчаецца вынясеннем абвінаваўчага прысуду, асоба не лічыцца судзімай. Так, не спараджае стану судзімасці прымяненне судом прымусовых мер бяспекі і лячэння да асоб, якія ўчынілі крымінальна-супрацьпраўныя дзеянні ў стане непрытомнасці. Не цягне судзімасці вызваленне асобы, якая ўчыніла злачынства, ад крымінальнай адказнасці па падставах, прадугледжаных Крымінальным законам.

Судзімасць – гэта абумоўленае асуджэннем за ўчыненае злачынства прававы стан асуджанага, які характарызуецца абмежаваннем яго правоў і свабод на працягу прадугледжанага Крымінальным кодэксам тэрміну. Асоба лічыцца судзімай з дня ўступлення ў законную сілу прысуду суда аж да пагашэння або зняцця судзімасці, калі прысуд не быў адменены ва ўстаноўленым законам парадку (ч.2 арт. 45 КК).

Працягласць судзімасці мае свае межы

Працягласць судзімасці залежыць ад формы рэалізацыі крымінальнай адказнасці (арт. 46 КК) і катэгорыі злачынства (арт.12 КК). У выпадку асуджэння з непрымяненнем прызначанага пакарання на працягласць судзімасці істотны ўплыў аказвае форма віны, а пры ўжыванні тэрміновых пакаранняў – тэрмін прызначанага ў прысудзе пакарання. Канчатковым момантам стану судзімасці з'яўляецца яе пагашэнне або зняцце. Магчымасць пагашэння і зняцця судзімасці абумоўлена прынцыпамі крымінальнай адказнасці. Негуманна і несправядліва абмяжоўваць грамадзяніна ў правах ўсё яго жыццё на той падставе, што ён калісьці здзейсніў злачынства.

Пагашэнне судзімасці – гэта спыненне стану судзімасці асобы ў сувязі са сканчэннем вызначаных артыкулам 97 КК (ч. 4 арт. 121 КК у дачыненні да непаўналетніх) тэрмінаў, якія аўтаматычна пагашаюць судзімасць і не патрабуюць ніякіх судовых ці іншых рашэнняў. Умовай пагашэння судзімасці з'яўляецца сканчэнне пэўных тэрмінаў, калі яны не былі перапыненыя. Гэта палажэнне распаўсюджваецца на ўсіх асуджаных, акрамя тых, якія дапусцілі асабліва небяспечны рэцыдыў.

У правапрымяняльнай практыцы зыходзяць з таго, што судзімасць за злачынства, здзейсненае па неасцярожнасці, аўтаматычна анулюецца з наступнага дня пасля апошняга дня адбыцця (выканання) пакарання. Так, пры асуджэнні асобы за неасцярожнае злачынства да пакарання ў выглядзе штрафу асоба лічыцца не маюць судзімасці з наступнага дня пасля таго, калі канчаткова была ўнесена ўся сума штрафу.

Пры асуджэнні асобы за наўмыснае злачынства з ужываннем прызначанага пакарання крымінальная адказнасць рэалізуецца ў двух этапах судзімасці. Першы этап ўяўляе сабой прамежак часу, на працягу якога адбываецца рэальнае адбыванне або выкананне прызначанага пакарання. Другі этап судзімасці – гэта перыяд часу пасля адбыцця адпаведнага пакарання, які мае прафілактычнае значэнне, тэрміны якога вызначаны пп. 2-5 ч.1 арт. 97, ч. 4 арт. 121 КК. Працягласць такіх тэрмінаў дыферэнцуецца заканадаўцам у залежнасці ад катэгорыі злачынства: чым больш небяспечнае па сваім характары і ступені  злачынства, тым большы тэрмін судзімасці усталяваны законам. Асоба, асуджаная да пакарання за наўмыснае злачынства, лічыцца несудзімай пры наяўнасці дзвюх умоў:

• скончыўся тэрмін, пасля адбыцця асноўнага і дадатковага пакарання;

• судзімасць не была перапыненая здзяйсненнем новага злачынства.

Зняцце судзімасці – гэта спыненне стану судзімасці ў сувязі з адпаданнем грамадскай небяспекі асобы, якое ажыццяўляецца судом да заканчэння ўстаноўленых тэрмінаў. У адрозненне ад пагашэння судзімасці зняцце судзімасці ня носіць абавязковага характару. Разам з тым вынясенне судом пастановы аб зняцці судзімасці канчаткова і ў безумоўным парадку спыняе прававыя наступствы крымінальнай адказнасці. Пры датэрміновым зняцці судзімасці неабходна выкананне наступных умоў:

• асоба мае судзімасць пасля адбыцця пакарання;

• тэрміны, прадугледжаныя арт. 97 і арт. 121 КК, скончыліся не менш чым напалову;

• пасля адбыцця пакарання судзімая асоба сваімі паводзінамі даказала, што вядзе законапаслухмяны лад жыцця;

• маецца заява асобы, якая мае судзімасць, аб зняцці судзімасці датэрмінова.

Судзімасць асобы, якая дапусціла асабліва небяспечны рэцыдыў, не пагашаецца аўтаматычна, але можа быць знятая судом. Для гэтага неабходна заканчэнне пяці гадоў, а ў дачыненні да асуджанага за асабліва цяжкае злачынства – васьмі гадоў пасля адбыцця асноўнага і дадатковага пакаранняў, а таксама ўстанаўленне судом, што гэта асоба вядзе законапаслухмяны лад жыцця і няма неабходнасці лічыць яго маюць судзімасць.

Пры адмове ў задавальненні хадайніцтва аб зняцці судзімасці паўторнае хадайніцтва можа быць распачата не раней аднаго года з дня вынясення пастановы аб адмове.

Прававое значэнне пагашэння і зняцця судзімасці заключаецца ў тым, што яны цалкам анулююць прававыя наступствы асуджэння. Судзімасць з'яўляецца заканамерным праявай крымінальнай адказнасці і ўяўляе сабой часовы прававы стан асуджанай асобы, прадвызначае наяўнасць праваабмежаванняў, і, як замацавана ў арт.99 КК, пагашэнне або зняцце судзімасці анулюе прававыя наступствы крымінальнай адказнасці. Пагашэнне або зняцце судзімасці цягне спыненне адносін крымінальнай адказнасці. Гэта азначае, што абумоўленая фактам асуджэння адмоўная прававая ацэнка здзейсненага злачынства і асобы, яго здзейсніў, юрыдычна і фактычна губляе сілу.

Палітычны бар'ер у выглядзе наяўнасці абвінаваўчага прысуду незаконны

Усеагульны характар забароны, усталяваны ч. 7 арт. 60 ВК, носіць несуразмерны характар і не пераследуе законнай мэты, прадыктаванай для дадзенай галіны прававых адносін. Заканадавец мае права ўсталёўваць пэўныя абмежаванні пасіўнага выбарчага права ў выглядзе падвышаных патрабаванняў да асоб, якія займаюць публічныя пасады, у мэтах ацэнкі выбаршчыкамі рэпутацыі кандыдата на выбарную пасаду. Такія патрабаванні могуць устанаўлівацца ў тым ліку і для таго, каб у грамадзян у дачыненні да асоб, якія займаюць выбарныя пасады, не ўзнікалі сумневы ў іх маральна-этычных і маральных якасцях, і адпаведна ў законнасці і бескарыслівасці іх дзеянняў. Падобная логіка прысутнічае ў шэрагу рашэнняў Еўрапейскага суда па правах чалавека, у адпаведнасці з якой права на вылучэнне былымі зняволенымі сваёй кандыдатуры ў органы ўлады “можа быць у большай ступені абмежавана дзяржавамі, чым права на ўдзел у галасаванні”. Юрыст мяркуе, што тэрмін абмежавання права на вылучэнне сваёй кандыдатуры на пасаду прэзідэнта або дэпутата Палаты прадстаўнікоў павінен вызначацца толькі перыядам судзімасці. Прымяненне дадзенага абмежавання пасля пагашэння або зняцця судзімасці супярэчыць сутнасці крымінальнай адказнасці і прынцыпам права.

Пры такіх абставінах палажэнні нормы ч. 7 арт. 60 ВК выглядаюць у дачыненні да параметраў якасці закона ў прававой дзяржаве далёка не бездакорна, з прычыны чаго маюць патрэбу ў праверцы на адпаведнасць Канстытуцыі, галоўным чынам, яе артыкулах 23 і 59. Палажэнне ч. 7 арт. 60 ВК супярэчыць сэнсу артыкулаў 23 і 59 Канстытуцыі, паколькі абмежаванне правоў і свабод павінна мець характар выключэння са звычайнага рэжыму нарматыўна-прававога рэгулявання. Мэта дзяржавы складаецца ў забеспячэнні і абароне правоў чалавека, зацвярджэнні каштоўнасці чалавечай асобы, а не ва ўсталяванні абмежаванняў. Як правіла, у чалавека павінна мецца забяспечаная дзяржавай магчымасць поўнага ажыццяўлення сваіх правоў і свабод, як гэта прадугледжана ч.1 арт. 59 Канстытуцыі. Толькі абмежаванне, якое ўводзіцца органамі ўлады ў строгай адпаведнасці з арт. 23, можа не дазволіць чалавеку скарыстацца сваім правам у поўным аб'ёме.

Юрыст “Вясны" перакананы, што існаванне нормы ч.7 арт. 60 ВК у тым выглядзе, у якім яе ўнеслі ўлады, не заснавана на законе, а таму не можа разглядацца як адпавядаючые  канстытуцыйным прынцыпам прававой дзяржавы, вяршэнства права, юрыдычнай роўнасці і падтрымання даверу да закона і дзеянняў публічнай улады. Прымяненне дадзенай нормы на практыцы ў адпаведнасці з інтэрпрэтацыяй кіраўніка ЦВК паставіць пад сумнеў забеспячэнне сапраўднай роўнасці перад законам і судом грамадзян, якія лічацца несудзімымі ў выпадку іх удзелу ў выбарах у якасці кандыдатаў у прэзідэнты і дэпутаты Палаты прадстаўнікоў. Юрыст лічыць, што ў самым шырокім сэнсе наяўнасць абвінаваўчага прысуду ў якасці перашкоды для вылучэння сваёй кандыдатуры на пазіцыю прэзідэнта або дэпутата Палаты прадстаўнікоў з'яўляецца нічым іншым, як паражэнчым цэнзам. Увядзенне пазбаўленчых цэнзаў па сваёй сутнасці адлюстроўвае страх улады сутыкнуцца з найменшай канкурэнцыяй за вышэйшыя пасады ў дзяржаве, аднак падобная стаўка на забароны і абмежаванні пазбаўляе беларускі народ шырокага прадстаўніцтва ў інстытутах народаўладдзя, што стварае перадумовы для крайніх формаў незадаволенасці насельніцтвам.

Арыгінальны артыкул на сайце "Вясны"