Беларусь павінна спыніць рэпрэсіі ў дачыненні да праваабаронцаў. Заява міжнародных праваабарончых арганізацый

У пачатку сакавіка Следчы камітэт Рэспублікі Беларусь заявіў аб узбуджэнні крымінальнай справы па факце дзейнасці праваабарончага цэнтра "Вясна" - супрацоўнікі вядучай праваабарончай арганізацыі краіны праходзяць па справе па арт. 342 Крымінальнага кодэкса Беларусі ("арганізацыя і актыўны ўдзел у групавых дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак"). Напярэдадні допыту каардынатара кампаніі "Праваабаронцы супраць смяротнага пакарання ў Беларусі" Андрэя Палуды, адзінаццаць міжнародных праваабарончых арганізацый уключаючы Amnesty International выступілі з сумеснай заявай, у якой запатрабавалі ад беларускіх уладаў выконваць свае абавязацельствы паводле міжнароднага права ў галіне правоў чалавека, спыніць пераследы праваабаронцаў і мірных грамадзянскіх актывістаў і вызваліць зняволеных па палітычных матывах.

Беларускія ўлады праводзяць мэтанакіраваную кампанію па запалохванню грамадства, імкнучыся прымусіць замаўчаць ўсіх, хто не згодны з дзеяннямі ўрада. Пасля вельмі спрэчнага перавыбрання дзейнага прэзідэнта на выбарах 9 жніўня 2020 года сотні тысяч людзей ва ўсёй краіне выйшлі на вуліцы, каб выказаць свой пратэст супраць абвешчаных вынікаў выбараў. Мірныя пратэсты працягваюцца і сёння, сутыкаючыся з усё больш паслядоўным і жорсткім прыгнётам. Супрацоўнікі АМАП незаконна ўжывалі сілу супраць пратэстоўцаў, тысячы людзей былі затрыманыя. Пастаянна паступалі паведамленні аб прымяненні катаванняў і іншых відаў жорсткага абыходжання пад вартай. Больш за 33 000 чалавек былі адвольна затрыманыя за ўдзел у мірных дэманстрацыях або за выказванне сваёй нязгоды, усё больш і больш людзей прыцягваюць да крымінальнай адказнасці паводле сфабрыкаваных абвінавачванняў і прысуджаюць да розных тэрмінаў турэмнага зняволення.

Праваабаронцы адыгралі найважную ролю ў дакументальнай фіксацыі падзей, якія адбываюцца парушэнняў, аказанні юрыдычнай дапамогі і інфармаванні людзей аб іх правах. У цяперашні час беларускія ўлады ўзмацняюць ціск на праваабаронцаў, прад'яўляючы ім неабгрунтаваныя крымінальныя абвінавачванні, узбуджаючы ў дачыненні да іх сфабрыкаваныя крымінальныя справы, уладкоўваючы міліцэйскія рэйды і ператрусы ў спробе адпомсціць праваабаронцам за тое, што яны выконваюць сваю законную працу па абароне правоў чалавека. Некаторыя праваабаронцы ўтрымліваюцца пад вартай у папярэднім зняволенні, іншых утрымліваюць пад хатнім арыштам, паступалі паведамленні аб тым, што яны падвяргаліся катаванням і іншым відам жорсткага абыходжання.

У цяперашні час беларускія ўлады ўзмацняюць ціск на праваабаронцаў, прад'яўляючы ім неабгрунтаваныя крымінальныя абвінавачванні, узбуджаючы ў дачыненні да іх сфабрыкаваныя крымінальныя справы, ладзячы міліцэйскія рэйды і ператрусы ў спробе адпомсціць праваабаронцам за тое, што яны выконваюць сваю законную працу

Улады вымусілі адвакатаў большасці актывістаў даць падпіску аб невыдаванні, якая забараняе ім апублікаваць якую-небудзь інфармацыю аб ходзе расследаванняў.

Офіс па правах людзей з інваліднасцю

У студзені 2021 года ўлады пачалі рэпрэсіі ў дачыненні да Офіса па правах людзей з інваліднасцю. Ганенням падвергнуліся дырэктар Офіса Сяргей Драздоўскі, а таксама супрацоўнік офіса адвакат Алег Граблеўскі. У цяперашні час яны знаходзяцца пад хатнім арыштам і ў папярэднім зняволенні адпаведна. Офіс па правах людзей з інваліднасцю - паважаная НКА, якая падтрымлівае людзей з абмежаванымі магчымасцямі, падаючы ім юрыдычныя кансультацыі і выступаючы за захаванне Канвенцыі аб правах людзей з інваліднасцю.

Дваццаць першага студзеня супрацоўнікі Дэпартамента фінансавых расследаванняў Камітэта дзяржаўнага кантролю Рэспублікі Беларусь адначасова правялі ператрусы ў офісе і па месцы пражывання Сяргея Драздоўскага і Алега Граблеўскага (нібыта праводзячы агляд месца злачынства). Яны забралі кампутары, мабільныя тэлефоны і выбарачна некаторыя дакументы. Яны таксама ўзялі паказанні ў абодвух мужчын. Дваццаць першага студзеня Дэпартамент фінансавых расследаванняў апублікаваў на сваім афіцыйным сайце паведамленне аб тым, што распачатая праверка дзейнасці супрацоўнікаў офіса па правах людзей з інваліднасцю ў рамках расследавання «магчымага неправамернага прысваення сродкаў, атрыманых у выглядзе дабрачынных узносаў і міжнароднай падтрымкі за перыяд з 2020 года па цяперашні час для аказання дапамогі беларускім грамадзянам з абмежаванымі магчымасцямі».

Сяргей Драздоўскі 3 лютага напісаў у сваім акаўнце ў Facebook: «Нібыта мы фінансавалі падтрымку людзей, абвінавачаных у акцыях пратэсту. Па сутнасці - мы рэкамендавалі некалькім пацярпелым [ад парушэнняў правоў чалавека] з інваліднасцю і без звярнуцца па дапамогу да адвакатаў. Гэта і сёння служыць прычынай ціску на нас».

Паведамленні аб прымяненні катаванняў і іншых відаў жорсткага абыходжання

Другога лютага 2021 года Сяргея Драздоўскага і Алега Граблеўскага цягам сямі гадзін дапытвалі ў Дэпартаменце фінансавых расследаванняў. Адвакатам не дазволілі суправаджаць іх, і падчас допыту яны падвергліся жорсткаму абыходжанню. Па словах Сяргея Драздоўскага, якія праводзілі допыт следчыя (якія не прадставіліся) наўпрост называлі яго «злачынцам, ашуканцам, як ашуканца і саўдзельнікам злачынства». І хоць у цэлым допыт праходзіў у досыць ветлівай форме, некалькі разоў у памяшканне ўваходзілі іншыя супрацоўнікі, якія агрэсіўна абражалі і лаялі яго.

Алег Граблеўскі паведаміў, што пасля таго, як ён некалькі разоў адмовіўся даць інфармацыю, якую ад яго патрабавалі, яго закавалі ў кайданкі, гвалтоўна распранулі дагала і прымусілі голым сядзець на крэсле, не падымаючы вачэй. Пазней якія праводзілі допыт супрацоўнікі вызвалілі яго.

Алег Граблеўскі паведаміў, што пасля таго, як ён некалькі разоў адмовіўся даць інфармацыю, якую ад яго патрабавалі, яго закавалі ў кайданкі, гвалтоўна распранулі дагала і прымусілі голым сядзець на крэсле, не падымаючы вачэй

Трэцяга лютага 2021 года абодвух мужчын зноў выклікалі на допыт, але на гэты раз Граблеўскі быў узяты пад варту, а Драздоўскі – пад хатні арышт. Іх адвакаты былі вымушаныя даць падпіску аб невыдаванні, як гэта ўсё часцей практыкуецца ў Беларусі, і даступнай інфармацыі аб абвінавачваннях, вылучаных супраць іх падабаронных, вельмі мала.

«Вясна»

Шаснаццатага лютага 2021 года беларускія ўлады правялі адначасова па ўсёй краіне рэйды ў офісах і ў дамах супрацоўнікаў Праваабарончага цэнтра "Вясна", Беларускай асацыяцыі журналістаў і незалежнага прафсаюза РЭП. Рэйды праводзіліся ў Мінску, Гомелі, Магілёве, Віцебску і Брэсце ў рамках расследавання неабгрунтаванага крымінальнай справы па артыкуле 342 Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь (арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак), пачатага ўладамі супраць актывістаў грамадзянскай супольнасці, журналістаў і праваабаронцаў. Па дадзеных Следчага камітэта Беларусі, расследаванне накіравана на «ўсталяванне абставінаў фінансавання пратэстнай дзейнасці».

Зміцер Салаўёў

Зміцер Салаўёў, праваабаронца і сябра Рады Праваабарончага цэнтра "Вясна", быў адным з актывістаў, у чыіх дамах быў праведзены ператрус 16 лютага. Спецназ і супрацоўнікі Галоўнага ўпраўлення па барацьбе з арганізаванай злачыннасцю і карупцыяй, міліцэйскага падраздзялення, які таксама ўдзельнічаў у пераследзе пратэстоўцаў, выламалі дзверы ў яго кватэру для правядзення ператрусу. Яны канфіскавалі кампутары і тэлефоны і запатрабавалі, каб яго жонка паведаміла ім пароль ад свайго мабільнага тэлефона. Яны пагражалі, што ў выпадку, калі яна не падпарадкуецца, яе адправяць у турму, а іх 13-гадовае дзіця змесцяць пад варту.

Зміцер Салаўёў быў затрыманы і, паводле яго слоў, па шляху ў СІЗА ў мікрааўтобусе збіты спецназаўцамі. У складзеных пазней медыцынскіх заключэннях былі зафіксаваныя чэрапна-мазгавая траўма, выкліканая ўдарамі па галаве, падвышаны унтрачарапны ціск; у зняволенні таксама паказвалася, што маецца падазрэнне на пашкоджанне шыйных пазванкоў.

Васемнаццатага лютага Зміцера Салаўёва прысудзілі да 12 сутак адміністрацыйнага арышту па абвінавачванні ў правядзенні "незаконнага пікету". Абвінаваўчае заключэнне грунтавалася выключна на тым факце, што на фасадзе дома, дзе ён жыве, маецца ўбудаваны бетонны барэльеф, які паказвае гістарычны герб Беларусі, "Пагоню", які стаў адным з сімвалаў пратэстнага руху. Па меркаванні суддзі, «Пагоня», як адзін з сімвалаў пратэсту, можа разглядацца ў якасці доказу «правядзення адзіночнага пікету». Зміцер Салаўёў паведаміў суду, што гэты фрыз быў усталяваны пры ўзвядзенні дома каля васьмі гадоў таму.

Па меркаванні суддзі, «Пагоня», як адзін з сімвалаў пратэсту, можа разглядацца ў якасці доказы «правядзення адзіночнага пікету». Зміцер Салаўёў паведаміў суду, што гэты фрыз быў усталяваны пры ўзвядзенні дома каля васьмі гадоў таму.

Першага сакавіка, на наступны дзень пасля вызвалення, Змітра Салаўёва затрымалі ў аэрапорце Менску, калі ён разам з сям'ёй спрабаваў выехаць з краіны. У Следчым камітэце яго дапыталі ў якасці падазраванага па крымінальнай справе па артыкуле 342(2) Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь ("навучанне ці іншая падрыхтоўка асоб для ўдзелу ў групавых дзеяннях, якія груба парушаюць грамадскі парадак»), якая прадугледжвае пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі на тэрмін да двух гадоў. Яго выпусцілі на свабоду, аднак забаранілі выязджаць за мяжу. І Зміцера Салаўёва, і яго адваката прымусілі даць падпіску аб неразгалошванні.

Іншыя ўдзельнікі «Вясны», якіх абвінавачваюць у здзяйсненні крымінальных злачынстваў

Марфу Рабкову, моладзевага каардынатара Праваабарончага цэнтра "Вясна", затрымалі 17 верасня 2020 года і змясцілі ў папярэдняе заключэнне, дзе яна знаходзіцца па гэты дзень. Дваццаць пятага верасня ёй было прад'яўленае абвінавачванне па артыкуле 293 (3) Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь («навучанне ці іншая падрыхтоўка асоб для ўдзелу ў масавых беспарадках»), які прадугледжвае пакаранне ў выглядзе пазбаўлення волі на тэрмін да трох гадоў. Адзінаццатага лютага 2021 года ёй таксама былі прад'яўленыя абвінавачванні па артыкуле 130(3) Крымінальнага кодэкса, («Распальванне расавай, нацыянальнай, рэлігійнай альбо іншай сацыяльнай варожасці або варожасці, учыненыя групай асоб»), а таксама па артыкуле 285 (2) Крымінальнага кодэкса («удзел у злачыннай арганізацыі»), якая прадугледжвае пазбаўленне волі тэрмінам да 12 гадоў.

Андрэй Чапюк, валанцёр Праваабарончага цэнтра "Вясна" ў Менску, быў затрыманы 2 кастрычніка 2020 года, а 9 кастрычніка яму было выстаўленае абвінавачванне паводле артыкула 293(2) Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь (удзел у масавых беспарадках). Дваццаць восьмага студзеня 2021 года стала вядома, што яму таксама прад'яўленае абвінавачванне па артыкуле 285(2) Крымінальнага кодэкса («удзел у злачыннай арганізацыі»). Ён утрымліваецца ў СІЗА No.1 у Мінску.

Таццяна Ласіца, актывістка і валанцёр Праваабарончага цэнтра «Вясна» ў Гомелі, была затрыманая 21 студзеня. Яна аказвала дапамогу па юрыдычнай абароне асоб, затрыманых і аштрафаваных за ўдзел у акцыях пратэсту. Ёй прад'яўленае абвінавачванне па артыкулах 342 (1) і (2) Крымінальнага кодэкса Рэспублікі Беларусь («арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, альбо актыўны ўдзел у іх»). Яна ўтрымліваецца ў СІЗА ў Гомелі.

Леанід Судаленка, дырэктар Гомельскага аддзялення Праваабарончага цэнтра "Вясна", быў затрыманы па дарозе ў офіс 18 студзеня 2021 года. Яму было прад'яўленае абвінавачванне па артыкуле 342 Крымінальнага кодэкса ("арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, альбо актыўны ўдзел у іх"). Судаленка аказаў юрыдычную дапамогу дзясяткам жыхароў Гомельскай вобласці, якіх затрымалі і якім прад'явілі абвінавачванні ва ўдзеле ў акцыях пратэсту, якія адбыліся пасля выбараў. Ён утрымліваецца ў СІЗА ў Гомелі. У 2019 годзе ён быў удастоены адразу дзвюх прэмій за сваю дзейнасць у галіне абароны правоў чалавека на працягу больш чым 20 гадоў: французскай прэміі "Свабода-Роўнасць-Братэрства" і нацыянальнай беларускай прэміі за дасягненні ў галіне правоў чалавека ў намінацыі «Праваабаронца года».

Мы заклікаем улады Беларусі:

• Выконваць свае міжнародныя абавязацельствы ў галіне правоў чалавека; як дзяржава-удзельнік Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, Беларусь павінна выконваць права на свабоду аб'яднанняў, права на свабоду мірных сходаў і свабоду выказвання меркаванняў для ўсіх людзей у Беларусі.

• У поўнай меры паважаць і абараняць працу праваабаронцаў, гарантаваць, каб кожны чалавек меў права скардзіцца на палітыку і дзеянні асобных службовых асоб і органаў дзяржаўнай улады, а таксама прапаноўваць і прафесійна прадастаўляць кваліфікаваную юрыдычную дапамогу ці іншыя адпаведныя кансультацыі ў галіне абароны правоў чалавека і асноўных свабод.

• У адпаведнасці з гэтым абавязацельствамі, неадкладна і без якіх-небудзь дадатковых умоў вызваліць Марфу Рабкову, Андрэя Чапюка, Таццяну Ласіцу, Леаніда Судаленку, Сяргея Драздоўскага і Алега Граблеўскага, паколькі яны былі затрыманыя за сваю законную праваабарончую дзейнасць; неабходна зняць з іх усе абвінавачванні і забяспечыць захаванне іх права на сродкі прававой абароны ад неабгрунтаванага крымінальнага пераследу.

• Выконваць свае міжнародныя абавязацельствы ў галіне правоў чалавека ў адпаведнасці з Канвенцыяй ААН супраць катаванняў і забяспечыць неадкладнае правядзенне незалежных і бесстаронніх расследаванняў сцвярджэнняў Сяргея Драздоўскага, Алега Граблеўскага і Дзмітрыя Салаўёва аб прымяненні катаванняў і іншых відаў жорсткага абыходжання.

• Выконваць свае міжнародныя абавязацельствы ў галіне правоў чалавека ў адпаведнасці з Канвенцыяй ААН аб правах асоб з інваліднасцю, уключаючы правы ўсіх асоб, пазбаўленых волі, на разумнае прыстасаванне, а таксама права на эфектыўны доступ да правасуддзя нароўні з іншымі, у тым ліку прадугледжваючы працэсуальныя і адпаведныя ўзросту карэктывы, якія палягчаюць выкананне тымі сваёй эфектыўнай ролі прамых ці ўскосных удзельнікаў, ва ўсіх стадыях юрыдычнага працэсу, уключаючы стадыю расследавання і іншыя стадыі папярэдняга вытворчасці.

Amnesty International

Freedom House

Frontline Defenders

Human Rights House Foundation

Human Rights Watch

International Media Support (IMS)

Міжнародная федэрацыя за правы чалавека (FIDH)

Міжнароднае партнёрства за правы чалавека

Нарвежскі Хельсінкскі Камітэт

Хельсінкскі фонд за правы чалавека

«Чалавек у нядолі» (Чэская Рэспубліка)